De 10 van 2021

Mijn tien lievelingen van 2021. Gelezen of geluisterd maar allemaal wel binnen het hokje fictie passend. Na de eerste drie vond ik het sowieso al moeilijk om een rangorde aan te brengen, dat zou onmogelijk zijn als daar nog allerlei geschiedkundigs, wetenschappelijks en kunstzinnigs mee was gemixt. Voor een totaal overzicht van dit jaar kijk hier, hier, hier en hier

Dit zijn mijn tien!

1
'Klara en de zon' Kazuo Ishiguro 

2 

'Matrix' Lauren Groff

3 

'Wildevrouw' Jeroen Olyslaergers

4

 'Arc' Richard Osinga 

5 

'Orakel' Thomas Olde Heuvelt

6 

'De eerste vrouw' Jennifer Nansuga Makumbi

7 

'Jaguarman. Mijn vader, zijn vader en andere Surinaamse helden' Raoul de Jong

8 

'De vele levens van Heloise Starchild' John Ironmonger

9 

'De man die twee keer doodging' Richard Osman

10 

'Een dove oude dame' Leonora Carrington

Spartelend van enthousiasme

Hilary Mantel at Middle Temple Hall in central London @BBC

Hilary Mantel schrijft over gekroonde hoofden. Over een door Indianen ontvoerde Europese vrouw. Over de jeugdige moordenaar van James Bulger en over de laatste heks van Engeland. Over de maagd Maria (‘een wandelende terechtwijzing’). Over diëten (‘gedoemd te mislukken’). Over heiligen (‘Bernini beeldhouwde via Teresa van Avíla het meest overtuigende orgasme uit de hele kunst’). Over het gekreukte bruidstoilet van Diana Spencer. Over personages ‘die niet neurotisch zijn. Ik wilde dat ik daar eerder op was gekomen’.

Zo begint Joyce Roodnat haar recensie in NRC over de essaybundel 'Vorstelijke personages' (Mantel Pieces) van Hilary Mantel. Ik was al verkocht en heb het direct op m'n e-reader gezet. En helemaal terecht, wat een heerlijke verhalen en wat een schrijfster.

Een goeie bundel is meer dan de som van de delen. Neem deze essays bij elkaar, doe een stap terug en je onderscheidt glimpen van de essentiële Mantel. Haar ontwikkeling als schrijfster. Haar leven als chronische patiënte. Haar curieuze jeugd. Haar onverzadigbare hang naar weten en kijken en vertellen. Haar praktijk als auteur van historische romans, perfectionistisch en studieus en altijd in voor frivoliteit. Het gaat erom de dorre beenderen tot leven te kneden, schrijft ze ergens. Maar daarbij, waarschuwt ze verderop, is het uitkijken geblazen voor ‘het oog der verbeelding’. En pas op met bronnen, die zijn nooit onverdacht. Zoek achter de mythe altijd de feiten.

Doen we Hilary. Op jouw manier. Spartelend van enthousiasme.

Bijgevoegd op 25 december 2021

Uit het interview van Jacobine Geel met Hilary Mantel in Trouw:

'Wie nog nooit iets van Mantel las, kan met deze bundel beginnen. Hij laat je kennismaken met haar thema’s en personages: van revolutie tot monarchie, van Anna Boleyn tot Kate Middleton, van lichamelijkheid tot de geestenwereld. En voor wie haar al die jaren volgde, haar eruditie bewonderde en van haar lenige geest en trefzekere pen ging houden, leest Vorstelijke personages als de wordingsgeschiedenis van een opmerkelijke vrouw en een formidabel schrijfster' 

Mary, geparfumeerde bombast

In 'Mary' heeft Anne Eekhout het over de periode voordat Mary Shelley (1797-1851) haar boek Frankenstein het levenslicht laat zien, beetje waargebeurd en veel verzonnen. Maar hoe dan ook heel intrigerend. Voorgelezen door Lottie Hellingman hangt de gothic romantische sfeer in de lucht.

Die warme ontvankelijkheid voor het mystieke – inclusief, veelbetekenend, de geestenwereld waar haar overleden dochtertje zich misschien ophoudt – leidt ook tot zweverig, soms geëxalteerd taalgebruik. Regelmatig is het op het randje van kitsch, of eroverheen (‘Er woedde een tergend vuur in me dat me de keel snoerde en mijn ogen deed branden’). Die geparfumeerde bombast heeft behalve een komisch effect ook verdedigbare betekenis: het past in het spookverhalengenre, sluit perfect aan bij de stijl van de Romantiek. ‘Donkere wolken voeren in een noodvaart door de lucht’? Tja. Mja. Maar ook: ja. Eekhout speelt daar slim mee: zo keek en schreef Shelley zelf. (Uit Frankenstein: ‘Zelfs de wind fluisterde troostende taal en de moederlijke natuur bad me niet meer te huilen.’) 

Hoe kwam de schrijfster van Frankenstein op dat monsterlijke idee? - NRC

 Anne Eekhout onderzoekt wat het betekent om te scheppen - Volkskrant

De moordclub is terug!

Vorig jaar om deze tijd luisterde ik naar het eerste deel van Richard Osmans serie De moordclub (op donderdag) Ik schreef toen al dat ik vol verlangen uitkeek naar het volgende deel.....en het is er nu! Bij uitstek een boek om luisterend tot me te nemen, dit keer goed verteld door Hymke de Vries. Uren plezier, zo leuk dat ik bijna geen afscheid van het clubje vrienden kan nemen. Ik wacht vol ongeduldig op deel 3!

De onweerstaanbaarheid van deze komische-detective wordt puntgaaf verwoord in The Washington Post (om het maar ver van huis te zoeken).

What makes “The Man Who Died Twice” so delicious, even adorable, derives from its lighthearted tone and a witty style based on antithesis. To build tension, short chapters shift rapidly from one viewpoint and scene to another. More crucially, though, Osman’s heroes, while trying to solve brutal murders and decipher cryptic messages, never stop being concerned with their health, grandchildren and the pleasure of just sipping wine and bantering with one another. They are ordinary old people yet, like all old people, much deeper and complicated than they appear: “There are lifts in all the buildings, but Elizabeth will use the stairs while she still can. Stairs are good for hip and knee flexibility. Also, it is very easy to kill someone in a lift when the doors open. Nowhere to run, nowhere to hide, and a ping to announce you’re about to appear.”

The Man Who Died Twice By Richard Osman review 

relax and enjoy

The Thursday Murder Club foursome return in a comic crime sequel alert to the realities of old age

The Guardian

Kaiser/Kajzer

This is one of the Silesian mystery tunnels that Menachem Kaiser
explored as he researched his book, “Plunder.” (Jason Francisco)

 
"De nalatenschap. Een joodse familiegeschiedenis" van Menachem Kaiser neemt je mee naar een Joods Canadese familie, een Poolse speurdersclub in een Nazigangenstelsel, verbijsterende juridische praktijken, de onvoorstelbare Naziterreur in de kampen. En het past allemaal in het eigen verhaal van de schrijver en zijn grootvader en diens neef.

De schrijver in een interview in The Jewish Standard:

We live with the idea that the Nazis were not only evil — an indisputable truth — but also that they were methodical. That they kept lists of everything, their neat unblotted words describing death, terror, and unimaginable cruelty as if it were a shopping list.

We also expect that most of the Holocaust memoirs we read follow a predictable narrative arc; that survivors somehow overcome their nightmares and lack of living relatives and physical and emotional scars to live a better life in the New World, that their children attain let’s-show-Hitler levels of success, and that their grandchildren can go back to Europe to find their grandparents’ childhood homes and shuls and family graveyards, and somehow make sense of the past. Life, needless to say, rarely is that simple. Nor is memory. “We consecrate, and we plunder.” 

That beautifully, skillfully written book, “Plunder: A Memoir of Family Property and Nazi Treasure,” doesn’t fit easily into the template of grandchildren’s Holocaust works, as he points out. It’s a travelogue, a mystery, a meditation, and a surprise.

• Met onderkoelde humor beschrijft Menachem Kaiser zijn zoektocht naar verloren familiebezit Volkskrant

• A Quest to Reclaim a Family Home Unearths a Past Buried by the Holocaust The New York Times

• Menachem Kaiser: ‘Ik kwam niet dichter bij mijn grootvader’ Het Parool
  
  
• Dit boek over de omgang met de Holocaust overstijgt alle clichés NRC

‘De grote zegen van lelijkheid’

" Matrix is geen ware beschrijving van een waar leven: het is fantastische fictie over een grote, lelijke non die een even heilig als blasfemisch imperium sticht in het twaalfde-eeuwse Engeland.

Marie is veertien, doet zich al twee jaar voor als haar moeder die is overleden, als ze naar het hof van Eleonora van Aquitanië wordt gehaald; ze is immers een bastaardkind van de koning, dat moet niet zomaar loslopen. Maar Marie is ongeschikt voor het hofleven; ze ‘ontzette [iedereen] met haar gulzigheid, haar grofheid, haar lompe potige lijf’. Dus wordt ze naar Engeland gestuurd om priorin te worden van een abdij. Het is 1158. Marie is zeventien. ‘Ze is groot, een reuzin van een maagd, haar ellebogen en knieën steken onbevallig uit.’ De nonnen zijn op sterven na dood. Er heersen ziektes, honger, armoede. In de meer dan vijftig jaar dat Marie er verblijft zorgt ze ervoor – als priorin, als abdis, later zelfs even als een vrouw die priesterlijke taken vervult – dat het klooster, met zo’n honderd nonnen en oblaten, een florerend bedrijf is. Een veilige haven ook; door de spectaculaire aanleg van een labyrint kunnen kwaadwillenden de poorten niet eens bereiken. Neemt overigens niet weg dat het allemaal een twaalfde-eeuws viezige aangelegenheid blijft, met puisten die leeglopen, scrofulose, teken die bij vuur van een hondenvacht kletteren. "

Zo vat Roos van Rijswijk het geweldige verhaal 'Matrix' van Lauren Groff in NRC samen 

Fantastische fictie over een grote, lelijke non

Zelf kan ik er nog bijna geen woorden voor vinden, geweldig, fantastisch is het zeker, maar er zit zoveel meer in, veel inspiratie en religieuze aardse spiritualiteit om over na te denken. Dat het op m'n eigen lijstje 'beste-boeken-ever' komt da's zeker. Overigens denk ik dat de luisterversie het boek nog een extra dimensie geeft, tijdens m'n eigen dagelijkse bezigheden liet ik me op de mooie voorleesstem van Anne Lichthart meevoeren in bijzondere visioenen, maar ook de dagelijkse beslommeringen van het middeleeuwse kloosterleven.

a brilliant nun’s tale

 Lauren Groff has turned her attentions to 12th-century English nuns. The result is a highly distinctive novel of great vigour and boldness. From mystical visions that may or may not be divine, to the earthy business of abbey pigs, diseases and account books, Groff does it all with purpose and panache. The Guardian

in een taal die je nog nooit hebt gelezen

Veel meer dan een historische roman is Groffs Matrix een viering van het concept van de vrouwengemeenschap. Mannen komen in het boek amper voor en als ze dat toch doen, zijn het verraders, bedriegers en brute verkrachters. In visioenen legt Onze-Lieve-Vrouw Marie uit dat ze zich moet afkeren van die mannen en dat ze een labyrint moet bouwen waarin alleen haar gezag geldt. “Je moet zelfvoorzienend worden,” zegt ze, “geheel op jezelf, een eiland van vrouwen.” Die elkaar ook liefhebben. Lichamelijke ontladingen zijn niet fout, zegt de infirmatrix tegen Maria die in feite alleen haar gebarsten kies zou trekken maar haar nadien verdoofde met een ongekend genot, het zijn uitingen van de humeuren en dus allerminst zondig. En dus ontwikkelt Marie stap voor stap haar eigen religie, uitgaand van Eva, de eerste matrix van waaruit alles voortvloeide. De Morgen

Dromen, geheugen en genen

Drie flink verschillende romans, waar ik toch een boeiend gelijk thema in terugvond, het delen van dromen en geheugen. En dat heeft dan weer op een of andere manier met de genen te maken. 

Het verhaal van Richard Osinga, dat ik in juni al gelezen heb, draait om het virale ARC gen, waardoor verregaand spiritueel  al het beleefde gedeeld kan worden.

John Ironmonger laat het geheugen door een DNA mutatie, die mij doet denken aan mitochondriën-DNA, overgaan van moeder op dochter.

De vele levens van Heloise Starchild begint in 1759 en eindigt ergens in een onbenoemde toekomst. En steeds begonnen de meer dan tien vrouwelijke hoofdpersonen in hun puberteit de herinneringen te dromen van hun moeder, oma, en alle vrouwen daarvóór, tot en met de rijke Heloise, die tijdens de Franse Revolutie op zo’n gruwelijke manier werd vermoord. NRC, 4/11/21

In 'Het diepe blauw' van Ayesha Harruma Attah is het de verstrengeling van een eeneiige tweeling, door hun dromen wordt, ondanks de afstand tussen hun gescheiden levenswegen, hun bijzondere band nooit echt verbroken.

Deze zomer verscheen haar vijfde roman in Nederland, Het diepe blauw, over de tweelingzussen Hassana en Husseina die in 1892 door een roofoverval op hun dorp worden gescheiden. Hassana wordt als slaaf verhandeld maar komt terecht bij de katholieke missie en ontwikkelt zich in Accra tot onderwijzeres. Husseina wordt opgenomen door een oude priesteres en groeit op in het Braziliaanse Bahia. Door dromen over de oceaan – dat diepe blauw dat hen scheidt – blijven ze toch met elkaar verbonden. Parool, 1/11/21

Natura Artis Magistra

De oppasser - Detail van de boekcover

 Sylvia Witteman schreef in De Volkskrant zo'n aanstekelijk enthousiaste column over het boek 'De oppasser' van Job van Tol, dat ik niet anders kon dan het gaan lezen. En echt het is leuk, vertederend, leerzaam en zet de hedendaagse dierentuin in een positief daglicht. 

Alleen al de foto op het omslag! Oppasser Houtman, een voorganger van Van Tol, ruim een eeuw geleden, met een aapje in zijn armen. Die oppasser ziet er een beetje uit als zo’n soldaat uit de Eerste Wereldoorlog die met shellshock uit de loopgraven is gekomen en in een gesticht vruchteloos om zijn moeder ligt te roepen, maar zulke koppen hadden mannen nu eenmaal vaak in die tijd.

Het aapje, Mafuka, daarentegen, heeft een gezichtje om voor te sterven van liefde, zo vriendelijk, dapper en vol vertrouwen. Mafuka kon touwtjespringen, koffiemalen, de vloer dweilen en een kruiwagen rijden. ‘Hij was zóó schrander dat hij op tijden dat mijn vrouw mijn eten bracht naar ’t hek ging, het leege schaaltje heen en het volle terugsleepte’, aldus oppasser Houtman in de Bredasche Courant, 26 april 1923.

In het online geschiedenismagazine Historiek staat een informatieve bespreking van dit boek.

Lief en leed in het Artis van toen en nu

Mopperen, pruttelen en klagen

Er wordt door de verteller veel gemopperd, geprutteld en geklaagd in de nieuwste Herman Koch, 'Een film met Sophia'. Het vindt allemaal wel z'n plek in de plot, die af en toe zelfs even wat spanning kent, om helaas (spoiler) heel teleurstellend niet eens met een sisje af te lopen.

Ik had nog nooit eerder wat van Koch gelezen, daardoor amuseerde het verhaal me soms best wel. Bo van Houwelingen had er in de Volkskrant weinig goede woorden voor over:

Bij Herman Koch is niets wat het lijkt. Zo ook in zijn nieuwe roman Een film met Sophia. Maar met alle onnodige herhalingen en clichés is de plottwist het wachten nauwelijks waard.

Oh ja, de roman wordt met een fijne stem voorgelezen door Oscar Siegelaar.

Zoeken onder het priester-petje

Zoals al uit de titel valt af te lezen staat in deze vijfde 'Jeroen Windmeijer' religie weer in het centrum van het verhaal. Het mysterie speelt niet Leiden zoals in de eerste drie boeken, maar net als nummer vier, 'De Offers', in Zuid-Amerika. Was in de vorige boeken  het reli-gedoe de kurk waarop de spannende verhalen bleven drijven, bij de Genesissleutel is de thriller zoek en luister (of lees) je bijna onafgebroken naar wat er zoal op het internet en de bijbel gevonden wordt. 

In de Vrij Nederland Detective en Thrillergids staat:

In Peru vinden de piloten Ángel (van half-Nederlandse afkomst) en de Peruaanse Luz een bijna dode priester in de woestijn die iets dramatisch ontdekt lijkt te hebben. De man verdwijnt echter weer en het duo gaat op zoek, evenals zijn collega’s uit het klooster. Deze pater Tomás blijkt een beweging op het spoor die een alternatieve versie van de oorsprong van de mensheid voorstaat. Uiteindelijk draait het om het bedrijf CLONE4U dat daartoe mensen wil gaan klonen, gebaseerd op buitenaardse visioenen van een zelfbenoemde profetes. Maar ze maken ook kennis met mensen die dit allemaal onder de pileolus (‘priester-petje’) willen houden. Niet goedschiks, dan kwaadschiks. De zoektocht van Ángel en Luz houdt de spanning er nog enigszins in. Maar de tweede verhaallijn, de zoektocht van de collega-paters, doet het tegendeel door de theologische en theosofische uitweidingen en teksten. Die zijn echt alleen voor de fijnproever, niet voor een lezer.

Magie van de droom

Magie, dat klinkt zweverig toch schrijven Antonio Zadra en Robert Stickgold in 'Als we dromen. De wetenschap en mysteries rondom slaap' over op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde zaken. Maar ondanks dat er al flink wat bekend is over het droomproces, zoals de verschillende fasen in de nacht, het verschil tussen dromen bij het inslapen, de remslaap en de diepere slaapperioden blijft er nog veel een mysterie. En dat maakt het  juist zo boeiend. Zoals nog niemand weet wat het bewustzijn nou precies is, blijft ook de link met bewustzijn en droom nog een vaag gebied. Wie droomt de droom?

Uit de epiloog van het boek over het bijzondere karakter van de droom:

Wanneer je hersenen dromen, creëren ze niet alleen ‘levendige voorstellingsreeksen, meest in grillige afwisseling’  die optreden tijdens de slaap, maar  krijgen ze ook iets voor elkaar wat veel bijzonderder en complexer is. Omdat je dromende hersenen de neurale routekaarten activeren die ten grondslag liggen aan zowel je zelfbeeld als je begrip van de wereld, ervaar je een rijke, immersieve en veelzijdige zintuiglijke droomwereld, en ga je daar een voortdurende interactie mee aan terwijl die zich in de loop van de tijd ontvouwt, en dat doe je vanuit een heel persoonlijk eerstepersoonsperspectief. Omdat je hersenen deze droomwereld meestal bevolken met mensen, wezens, huisdieren en andere voorwerpen waarmee je kunt omgaan, ervaar je ook meer sociaal georiënteerde gevoelens als jaloezie, sympathie, camaraderie, schaamte, arrogantie en trots. Dat niet alleen, want wanneer je hersenen dromen, houden ze je zodanig voor de gek dat je gelooft dat andere mensen die in je dromen voorkomen, ook zulke gevoelens ervaren. En daarom droom je van een echtgenoot die handelt in een vlaag van jaloezie, een boze baas die niet tevreden is over je werk, een groep vrienden die dolblij is over een langverwacht weerzien, of de boosaardigheid van de indringer die is gekomen om je te vermoorden.

Sta even stil bij dit verschijnsel. We zijn allemaal zo gewend om te dromen, en het voelt zo vertrouwd, dat we uit het oog verliezen hoe bijzonder het is dat onze hersenen deze wonderlijke droomwereld in het bewustzijn van onze geest construeren. Allemaal kunnen we met onze eigen specifieke gedachten, gevoelens, waarnemingen en handelingen elke nacht deelnemen aan een wereld met letterlijk eindeloze mogelijkheden.

Door zowel jou als je denkbeeldige omgeving te creëren, observeren je hersenen niet alleen hoe je geest reageert op de situaties die in je dromen worden gecreëerd, maar ook hoe je reacties invloed hebben op de mensen en de gebeurtenissen in je droom. Deze voortdurend veranderende dynamische uitwisseling tussen je droomzelf en de rest van je droomwereld levert de volmaakte omgeving voor je hersenen om associaties te verkennen die je normaal gesproken nooit zou overwegen als je wakker was. Hier in deze magische droomwereld leer je over jezelf en de wereld waarin je woont, door deze droomwereld te gebruiken om je verleden te verkennen en je beter op een onzekere toekomst voor te bereiden.

Een interessant aanvullend artikel van één van de schrijvers Antonio Zadra

What dream characters reveal about 

the astonishing dreaming brain

Consider the notion that, since your brain is responsible for creating your dreams, any time a character says or does something that surprises you in a dream, you are, in a very real sense, surprising yourself. And who knows, maybe some dream characters are surprising themselves too.

Tot in de duistere diepte

De Duivel en de Duistere Diepte, het nieuwe boek van Stuart Turton (bekend van De zevenvoudige dood van Evelyn Hardcastle). Een boek met een 17e-eeuws zeilschip in de hoofdrol, de Oost-Indiëvaarder de Saerdam op haar reis van Batavia naar Amsterdam. Maar noem het maar geen historische roman, daarvoor is er veel te veel fictie zoals de schrijver in het nawoord vertelt, hij houdt er sowieso niet zo van een boek in een hokje te plaatsen. Het verhaal is natuurlijk wel gedeeltelijk historisch en verder heel veel verzonnen, een detective, een thriller, een gothic, noem maar wat en je kan het aanwijzen.
Ik luisterde naar een door Marcel Jonker goed voorgelezen verhaal, dat sterk en direct spannend begon, maar daarna zo doorbuitelde van gebeurtenissen en intriges dat het gek genoeg soms inzakte. Maar toch het trok me mee tot in de duistere diepte.

The Devil and the Dark Water is all about narrative pleasure. In the service of its high-speed, self-aware twists and turns, characters often talk as if they know they’re in a book, and are either nudging a forgetful reader or winking at a complicit one. They’ll undergo heavy-gauge backstory additions to fit them for a reveal or for their next set of tasks and excitements; our idea of the character as we already know them will conflict for a page or two with their new demeanour, then succumb as our sympathies tilt to accommodate. This helps the author convey the emotional charge of each scene in a quick-and-dirty fashion. Before one crazed encounter has ended (a burning leper, say, haranguing a crowd on the docks), the next (the meet-angry of the detective’s assistant and the governor’s beautiful wife) has already begun.
The Guardian 2/10/20

Le clan de Spinoza

Een historisch roman kun je "Spinozaland. De ontdekking van de vrijheid – Amsterdam, 1677"  van Maxime Rovere niet noemen, daarvoor gaat het te veel uit van de feiten. Ware gebeurtenissen tijdens en rondom het leven en werk van de filosoof Spinoza zijn het stevige uitgangspunt van de Franse schrijver Rovere maar daar giet hij een dichterlijk non-fictie saus overheen. Een aangename manier om je te verdiepen in abstracte 17de-eeuwse denkwereld van Spinoza en zijn vrienden- en vijandenclub.

'Dit baanbrekend boek schetst op erudiete wijze de wereld van Spinoza, een wereld mannen en vrouwen die hartstochtelijk op zoek waren naar vrijheid en naar de waarheid. We maken o.a. kennis met de gedreven Saul Morteira (ca. 1596-1660), de opperrabbijn van de joodse gemeenschap, die zijn briljante leerling Spinoza tot zijn grote spijt ‘de verkeerde kant’ op zag gaan, met de Nederlands arts, jurist en filosoof, Adriaen Koerbagh (1633-1669), met de boekbinder, boekdrukker, uitgever en boekverkoper, Jan Rieuwertsz (1616/17-1686), die er niet voor terugschrikte de meest opruiende boeken van zijn tijd te publiceren, met de Deense anatoom, natuurvorser en zaligverklaarde bisschop, Niels Stensen (Nicolaus Steno) (1638-1686), en met de latinist en geleerde, Franciscus van den Enden (1602-1674) (“Affinius”), die beschouwd wordt als Spinoza’s filosofische leermeester.' Stretto

'Spinozaland is een genot om te lezen. Afgezien van de passages waarin het Universum golft, of waarin Rovere dapper probeert om Spinoza’s toch vaak duistere filosofie op bloemrijke wijze uit te leggen, leest het boek als een trein. Rovere schetst een levendig beeld van de kibbelende joodse gemeenschap in Amsterdam, van de strijd tussen voor-  en tegenstanders van het nieuwe denken en van de politieke verwikkelingen in die jaren.' Sargasso 

'Roveres doel was een boek te schrijven waarin duidelijk zou worden dat Spinoza, na zijn verbanning uit een joodse gemeenschap (ja: ‘een’, er waren er vele in het zeventiende-eeuwse Amsterdam), niet in volstrekte eenzaamheid en zijn geld verdienend met lenzen slijpen, zijn filosofische werken heeft geschreven.

Spinoza was weliswaar dikwijls de aanjager en ook wel de belangrijkste woordvoerder van een hele generatie Amsterdamse vrijdenkers maar hij was geen reus omringd door dwergen. Wat hij schreef ontstond uit een proces van voortdurende interactie met zijn vrienden: Juan de Prado, Franciscus van der Enden, Lodeijk Meijer, Adriaan Koerbagh, en anderen.

De oorspronkelijke Franse titel geeft dit nog beter weer: Le clan de Spinoza.' Mainzer Beobachter

Van detective naar commissaris

Het eerste deel van de serie met Jackson Brodie, de privédetective van Kate Atkinson, vond ik wel aardig. Het is niet het echt enthousiaste aardig, dat ik de rest van de serie, die buiten het Kobo Plus account valt, wil gaan downloaden. Er waren, op zich wel intrigerende, maar ook te veel open lijntjes aan het einde.

Toen gaan luisteren naar een korte maar spannende Zweedse detective van de schrijver Hakan Nesser, 'Het grofmazige net' , de eerste van een 11-delige serie:

Commissaris van Veeteren

1. Het grofmazige net - Det grovmaskige nätet
2. Het vierde offer - Borkmanns punkt
3. De terugkeer - Återkomsten
4. De vrouw met de moedervlek - Kvinna med födelsemärke
5. De commissaris en het zwijgen - Kommissarien och tystnaden
6. De zaak van Münster - Münsters fall
7. Carambole - Carambole
8. De dode op het strand - Eva Morenos fall
9. De zwaluw, de kat, de roos en de dood - Svalan, katten, rosen, döden
10. Van Veeteren en de zaak G. - Fallet G
11. De vereniging van linkshandigen - De vänsterhäntas förening

Het zijn niet de meest recente boeken, het eerste deel stamt uit 1993, maar speuren zonder internet en smartphone is wel zo leuk. Ooit heb ik de verfilming van de serie gezien, maar ik herkende het al luisterend niet. Nu eerst een historische detective 'De duivel en de duistere diepte' van Stuart Turton en dan deel 2 van Commissaris van Veeteren.

Bingeluisteren

De afgelopen zomer heb ik het bingeluisteren nog een tandje hoger gezet. Steeds als ik geen letters kan lezen staat m'n audioboek aan, nou ja behalve buiten als ik wandel. De, tot nu toe, vijfdelige Strike detective serie heb ik achter elkaar afgeluisterd. Geweldig hoe Rowling/Galbraith blijft boeien, als deel 6 er is ben ik weer van de partij. Afkicken van het duo Cormoran en Robin heb ik gedaan met 'Het meisje in de trein' van Paula Hawkins. Een literaire psychologische thriller, zoals ze dat noemen, dus niet van de straat, want zelfs bekroond en verfilmd. En al die lof is echt verdiend. 

Het thriller- en detectivepad heb ik nog niet verlaten, inmiddels luister ik naar het eerste hoofdstuk van 'Oude zaken' van schrijfster Kate Atkinson, het begin van een serie .

De eerste vrouw

Jennifer Nansubuga Makumbi @Danny Moran

Dat het boek een tweede deel is, viel me niet op. Ik merkte dat pas met het lezen van  recensies over 'De eerste vrouw' van Jennifer Nansuga Makumbi. 

Zonder 'Kintu' er aan vooraf te laten gaan, duik je ook diep in levens van vrouwen in Oeganda. En hoe......het verhaal sleept je mee, laat je vliegen, laat je treuren en laat je liefhebben.

"Kirabo is zo bijzonder en kan vliegen omdat zij nog de ‘oerstaat’ van de eerste vrouw in zich heeft, de onafhankelijke kracht, de moed en trots, die volgens de overlevering is onderdrukt, maar in een meisje af en toe weer de kop opsteekt. En misschien schuilt ‘de eerste vrouw’ wel in elke vrouw." Volkskrant

"[ ] standaard bestaat niet. Hier is namelijk niet alleen een geweldige verteller aan het woord, maar ook iemand die kwesties anders weet aan te snijden dan we gewend zijn. Dat komt zowel door haar breed uitwaaierende manier van vertellen zonder dat de aandacht verslapt, als door de soms lichte toon die in de zware thematiek zit." NRC

"Het boek zit vol met volkswijsheden en levenslessen – en ook barstensvol met misverstanden en gevoel voor humor. Dat het feminisme een westerse uitvinding is, is een hardnekkig misverstand. Het Luganda, een belangrijke taal in Oeganda, heeft er het woord mwenkanokano voor. Dit is een onafhankelijke feministische stroming met een geheel eigenstandige traditie.

Met De eerste vrouw schreef Makumbi na Kintu nóg een indrukwekkend en wijs boek. Ik zou bijna willen zeggen: een geschenk. Alsof je er een paar wijze grootmoeders bij hebt gekregen." Het Parool

De Nederlandse republiek

Volgende week begin ik met de Open Universiteit module De Nederlandse republiek (1500-1800). Eén van de leuke dingen van zo'n studie-onderwerp is, vooral nu ik er tijd voor heb, om er van alles rond heen te bestuderen en te lezen. Zo volg ik onder meer de online lezingenserie over 'Het rampjaar 1672'. En lees en luister ik boeken om alvast in de 'sfeer' van die tijd te komen, zoals De ware vrijheid van Luc Panhuysen over de levens van Johan de Witt en zijn broer Cornelis. En om bij Johan  te blijven, gister heb ik het eerste deel van de trilogie over hem, Musch van Jean-Marc van Tol, uitgelezen, als ie al beschikbaar was geweest had ik gelijk deel twee, Buat opengeslagen, maar daarvoor moet ik nog een paar weken wachten. Er is genoeg over die tijd te vinden, vandaag begin ik te lezen in de historische roman 'Spinozaland' van Maxime Rovere. 

Rambunctious

Foto Erik & Petra Hesmerg

Alleen al voor het woord......rambunctious. Ik moest het opzoeken, het betekent onstuimig. 'Rambunctious Garden: Saving Nature in a Post-Wild World' van Emma Marris is zo'n 10 jaar geleden uitgegeven en vooral geconcentreerd op de VS (met uitstapjes naar de Oostvaardersplassen en Oost-Europa). Dus niet meer echt actueel, maar haar visie is onverminderd aansprekend en logisch. Ze ontkracht de mythe van de ongerepte natuur. Die is er niet meer en is er eigenlijk ook nooit geweest. Natuur is altijd in verandering en er bestaat geen balans. De massale invloed van de mensen op de natuur is een gegeven, evenals verhuizende planten en dieren. De natuur tot stilstand dwingen of zelfs een stap terug in de tijd laten maken is zinloos. Beter is het door te gaan met wat er is en wat er ontstaat en daar het mooiste en onstuimigste van te maken. 

Uit een interview met Emma Marris op de site van 'American Society of Landscape Architects'

We have an expectation that ecosystems that look the most like they did in the past will be the most wild. But with climate change and all the other changes humans are making to planet Earth, keeping systems looking like they did in 1491 or 1770 or 1882 requires more and more management. Thus, if your definition of wild is that humans are not in control, the wildness of places like Yellowstone is declining even as their superficial appearance remains the same. Meanwhile, abandoned, marginal lands chock-a-block with exotic species, weed species and–occasionally–broken cars and appliances are some of the only truly unmanaged landscapes left. Here, species that humans moved around are adapting to the changing Earth and creating new ecosystems. Ecologists like to call these places “novel ecosystems,” but I think that undersells the fundamental dynamism of all ecosystems, which are all novel on one time scale or another. I like to call these places “the new wild” and I find them really exciting.

Artikel bij de foto: 

Technisch perfecte foto’s van Buicks en Chevrolets die door de natuur zijn omarmd

Zie ook voor de symbiose van afgedankte auto's en natuur:

Ehemaliger Autofriedhof Gürbetal

Cormoran en Robin

Nu aan het einde van het eerste deel van de Gormoran Strike serie niet eerst wat anders, nee.......en gelijk door naar deel 2. De serie van de 'schrijver' Robert Galbraith, pseudoniem van schrijfster J.K. Rowling (van Harry Potter) bestaat vooralsnog (?) uit vijf delen. En er is een TV-serie van die ik ook wil zien, zo gauw die in mijn bereik ergens is gestreamd. 

De audioversie van deel 1 'Koekoeksjong' wordt in de Nederlandse vertaling weergaloos voorgelezen door stemacteur Huub Dikstaal. 

De oorspronkelijke Engelstalige versie kwam al uit in 2013, ik loop dus een beetje achter met mijn enthousiasme. Maar het plezier is er niet minder om. Toen in 2013 stond er over 'The Cuckoo's Calling' onder andere het volgende in de Volkskrant:

Rowling heeft altijd geëxcelleerd in het scheppen van weliswaar tweedimensionale maar kleurrijke en aanstekelijke personages. Ook ditmaal stelt ze niet teleur. De kennismaking met de 35-jarige speurder Cormoran Strike - te dik, te dorstig, deel van zijn rechterbeen kwijtgeraakt in Afghanistan - verloopt schitterend. Hij wordt in zijn kantoor op knallende wijze door zijn vriendin aan de kant gezet, net op het moment dat zowel zijn nieuwe uitzend-secretaresse als een nieuwe cliënt zich meldt.

Met die secretaresse, Robin Ellacott, maakt nóg een aantrekkelijk personage haar opwachting. Waar Strike streetwise, cynisch en intuïtief te werk gaat, is de jonge, uit de provincie afkomstige Robin nuchter en georganiseerd. Samen vormen ze een prima koppel, waarbij de Batman-Robin associatie ook Strike zelf niet ontgaat

Update 10 september 2021

Alle vijf de delen beluisterd, ik kijk nu al uit naar deel 6.

Onze man in Afghanistan

Eerste helft van de 19de eeuw, India, Afghanistan, de Britse Oost-Indische Compagnie. De achtergrond van het onwaarschijnlijke levensverhaal van James Lewis (Charles Masson). Edmund Richardson vertelt in de biografie 'Alexandrië. De zoektocht naar een verdwenen stad' over hoe een deserteur een baanbrekend archeoloog en spion werd.

Op zich een prachtig verhaal over de idealen van een man die vermalen wordt in zijn eigen naïviteit, machtspel, verraad en alles wat daarbij hoort. De verteltrant in het boek is niet helemaal naar mijn smaak, daarom vond ik het af en toe moeilijk lezen en kwam er niet echt in. Toch heeft deze geschiedenis beslist ook boeiende kanten. Het hele verhaal 'in het kort' wordt verteld in de Belgische 'De Standaard' en de Engelse 'The Guardian'.

Testosteron

"Testosterone. The Story of the Hormone that Dominates and Divides Us" van Carole Hooven (evolutionair biologe aan Harvard University) is naast nog veel meer een voorbeeld van hoe wetenschappelijke kennis duidelijk en aansprekend te vertellen. Hooven laat overtuigend zien dat de man/vrouw verschillen geen oorsprong vinden in socialisatie (nuture), maar aangeboren (nature) zijn. Testosteron, dat wat mannen laat verschillen van vrouwen, staat in de schijnwerpers. Een flink aantal zaken waren me al bekend, maar met vele aanvullingen en gelegde verbanden is er weer een kast aan inzicht open gegaan. Bovendien is het een solide kennisbasis om een standpunt te bepalen in de hedendaagse genderdebatten.

De review in 'The Evening Standard' geeft in enkele leesminuten een overzicht van het boek. Hier alvast een klein fragment.

Hooven’s book is simply fascinating and filled with extraordinary facts. Did you know that we are all born female and then some of us become male? Or that “the penis is basically a huge clitoris” and “the scrotum and the line that runs down the underside of the penis are basically fused labia”? I certainly didn’t. I always presumed that it was only at male puberty that the differences in the sexes emerges, but it turns out that I was completely wrong. With simple pencil sketches and well-referenced studies, Hooven shows how we all begin life as females and then an early influx of testosterone in the womb separates the males from the females. Males experience elevated rates of testosterone during infancy, and, as a result, little boys prefer rough and tumble play. The author, however, is not an absolutist – not all boys favour rough play of course – and is keen to show that although, in general and mostly because of testosterone, most men are stronger, taller and faster than women, this does not mean all men are stronger, taller and faster than women; testosterone has an impact, but so do many other factors.

Toen waren er nog maar........

In Trouw stond afgelopen januari een interview met de schrijver Elvin Post. Na het luisteren naar zijn nieuwste 'wie-heeft-het-gedaan' vond ik dit een opmerkelijke passage:

Is Post toevallig ook Agatha Christie-fan? Haar boek met de inmiddels onbruikbare titel Ten Little Niggers (1948, later in het Nederlands verschenen als Toen waren er nog maar...) speelt zich ook af op een eilandje, met tien personages in een verlaten landhuis. Post reageert verrast: “Nee, eigenlijk niet, ik ken de titel wel en las ooit De Muizenval, daar heb ik me wel mee geamuseerd, maar verder ken ik haar werk niet goed.”

Natuurlijk is het merkwaardig dat hij zo weinig weet heeft van het werk van Christie. En het zal wel zo zijn dat het thema van 'De cursus' zijn originele gedachte is, maar die "Tien kleine ........" van Christie kwamen mij toch telkens voor de geest. 

Dat de cursisten van de schrijfcursus één voor één het loodje gaan leggen is direct duidelijk. Erg spannend vond ik het niet worden, het verhaal bleef voor mij op afstand. Dit komt waarschijnlijk doordat de karakters nogal vlak en emotieloos blijven. Daar waar er wel iets van diepgang gesuggereerd wordt is het bijna karikaturaal. 

Helemaal niks dus, zonde van de tijd? Dat nou ook weer niet, ik heb me best vermaakt. Een tussendoortje.......nu weer wat goeds! 

Een dulle eeuw

Drie maanden geleden luisterde ik naar schrijver Jeroen Olyslaergers die zijn geweldige historische roman 'Wilde Vrouw' voorleest. Het was een feest om door hem meegenomen te worden naar het roerige zestiende-eeuwse Antwerpen. Dat feest kreeg een verlening met de Klara Podcast 'De Wereld van Wildevrouw'. In vijf afleveringen van zo'n anderhalf uur per keer schetst Olyslaegers het historische decor, het hoogtepunt van Antwerpen als de handelsmetropool  en de neergang van dat alles door de godsdienstige bijna burgeroorlogen en het optreden daartegen van de streng Katholieke vorst Filips II.

Met de focus op hetzelfde tijdvlak en, weliswaar breder, op geheel Vlaanderen las ik tegelijkertijd 'De zinderende 16e eeuw' van Francis Weyns.

XVI, De zinderende 16e eeuw. We namen toen [ ] definitief afscheid van de Middeleeuwen en gingen op weg naar de moderne tijd. De zestiende eeuw was de eeuw van de kolonisering en de globalisering, van de Reformatie en de Contrareformatie en van de opkomst van de burger, die een plek afdwong tussen de adel en het volk in, [  ]. En de zestiende eeuw was ook een eeuw vol oorlogen. Weyns laat zijn boek beginnen in 1477, met de dood van Karel de Stoute op het slagveld van Nancy, en eindigen in 1585, met de val van Antwerpen en de splitsing van de Nederlanden in een zuidelijk katholiek en een noordelijk protestants deel. Het is het verhaal van Filips de Schone, Karel V en Filips II, mannen die de halve wereld onder hun hoede hadden.

Het boek past mooi in de leesomlijsting van de colleges van de UvA 'Ken je Plaats: Wereldbeeld, Identiteit en Conflict, 1550-1650', die ik een twee maanden geleden gevolgd heb en de OU module die voor komend najaar gepland staat, 'De Nederlandse republiek (1500-1800)'

Crime & Thriller WINNER 2019

'Our House' van Louise Candlish was de winnaar van de Engelse Bookaward 2019 in de categorie crime&thriller. En inderdaad het is echt een hels smulboek, juist omdat de gebeurtenissen niet verzonnen hoeven te zijn, het zou iedereen zomaar echt kunnen overkomen.

Ik heb geluisterd naar de vertaalde audioversie van het boek. De structuur van het verhaal, beurtelings door de twee hoofdrolspelers verteld vanuit podcastfragmenten, twitterberichten en een worddocument, wordt mooi vormgegeven door ook twee voorlezers. 

Wat is boeddhisme?

"Alles wat je altijd al had willen weten over boeddisme" zou een passende populaire ondertitel geweest zijn van het boek van  hoogleraar religiewetenschap Paul van der Velde, 'In de huid van de boeddha'. Marcel Hulspas doet in de Volkskrant een poging dit rijkgevulde boek samen te vatten.

In zijn boek In de huid van Boeddha schetst Van der Velde Boeddha’s leven en leer (die gericht is op het juiste gedrag om aan het alom aanwezige leed te ontkomen) en de vele wonderverhalen die rond hem zijn ontstaan. Maar hij gaat ook in op de angstwekkende boeddhistische godenwereld en de duizelingwekkende verscheidenheid aan boeddhistische stromingen, die allemaal beweren de ‘ware’ te zijn en elkaar vaak fel bestrijden. Het westerse boeddhisme is in feite niets anders dan de zoveelste loot aan deze stam. Van der Velde moet mensen regelmatig uitleggen dat wat in het Westen geldt als ‘typisch boeddhistisch’, zoals mediteren en de verering van de dalai lama, eigenlijk ‘typisch westers’ is. Datzelfde geldt ook voor het idee dat het boeddhisme vrouwvriendelijk en geweldloos is.

Deze recensies/artikelen over het boek helpen bij het plaatsen van alle stof die de inhoud van het boek in het hoofd opwerpt. Vooral interessant zijn de podcasts met de schrijver.

In de huid van de Boeddha stelt het zoetige westerse beeld van het boeddhisme bij

Marcel Hulspas, Volkskrant 19 maart 2021

Pijen aan de waslijn

Hans Achterhuis, De Groene Amsterdammer 26 april 2021

Volgens deze hoogleraar is het boeddhisme helemaal geen antistressreligie

Alexandra van Ditmars - interview met Paul van der Velde, Trouw 19 februari 2021

Wat wij denken dat boeddhisme is, is het niet

Item in Nieuwsweekend NPO radio1, 20 februari 2021

In de huid van de boeddha met religiewetenschapper Paul van der Velde

Radboud Reflects, podcast, 23 juni 2021

In de huid van de Boeddha
Groetjes uit Shambhala, podcast van Paul van der Velde en Jonas Slaats, 22 februari 2021

Foto's in dit blog zijn gemaakt tijdens ons tweede bezoek aan Mongolië in augustus 2014 in het Amarbajasgalant klooster