Buitenboordgeheugen

Ik word er altijd kriegel van, al het geklaag dat de digitale ontwikkelingen zo slecht zijn, slecht voor het geheugen, slecht voor het schrijven, slecht voor de 'echte' communicatie en nog veel meer. Het boek 'We worden steeds slimmer' van Clive Thompson is dan ook een verademing.

De nieuwe digitale wereld wordt verwelkomd en positief benaderd, want echt het brengt zoveel nieuwe ongekende leuke en nuttige zaken.
Een puntige samenvatting van Erno Mijland in een boekrecensie.
Ik geef een lang fragment uit de inleiding van het boek.

Wat zijn de belangrijkste invloeden van de huidige digitale hulpmiddelen? Er zijn er vele, maar ik signaleer er drie die een enorme invloed hebben op ons verstand. Allereerst maken de nieuwe hulpmiddelen een overvloedig extern geheugen mogelijk: smartphones, harde schijven, camera’s en sensoren leggen voortdurend meer informatie vast dan welk eerder hulpmiddel ook. Van een houding waarin we onze ideeën en de gebeurtenissen in ons leven zelden vastleggen, zijn we op weg naar het vastleggen als vaste gewoonte. Ten tweede maken de huidige hulpmiddelen het voor ons makkelijker om verbanden te ontdekken – tussen ideeën, foto’s, mensen, nieuwsfeiten – die voorheen onzichtbaar waren. Als derde stimuleren ze een overmaat aan communicatie en publicatie. Dit laatste kenmerk heeft tal van verrassende effecten, die vaak slecht worden begrepen. Iedere econoom kan je vertellen dat als je de beschikbaarheid van een middel ineens vergroot, mensen er meer dingen mee gaan doen, wat ook impliceert dat ze in toenemende mate onvoorspelbare dingen doen. Toen elektriciteit in de westerse samenleving goedkoop en overal beschikbaar werd, breidde de toepassing ervan zich uit van voor de hand liggende zaken – zoals nachtverlichting – naar het onverwachte en op het oog triviale: speelgoedtreintjes op batterijen, elektrische mengbekers en vibrators. De moderne overvloed aan communicatie heeft alles voortgebracht wat ligt tussen een massaproject als Wikipedia en curieuze nieuwe vormen van expressie: samenvattingen van tv-series, op landkaarten gebaseerd verhalen vertellen, lange discussies die voortkomen uit een naar een smartphone-app geposte foto, discussies over producten op Amazon die op geestige wijze gekaapt worden voor politiek-satirische doeleinden. Nu geldt dat geen van deze drie digitale invloeden onveranderbaar is, aangezien ze het voortbrengsel zijn van hardware en software, en gemakkelijk kunnen worden stopgezet of veranderd als de bedenkers van de hedendaagse hulpmiddelen (die vaak gelieerd zijn aan het bedrijfsleven of overheden) besluiten om de hulpmiddelen te reguleren of besluiten dat ze niet winstgevend genoeg zijn. Maar op dit moment domineren deze grote effecten het landschap van nu en de komende tijd. In één opzicht zijn deze drie verschuivingen – onbeperkt geheugen, het verbinden van punten, de publicatie-explosie – voor iedereen die wel eens een computer heeft gebruikt oogverblindend duidelijk. Toch verbazen ze ons op de een of andere manier voortdurend door (om de heerlijke formulering van schrijver Howard Rheingold maar eens te gebruiken) steeds weer nieuwe tools for thought, ‘denkgereedschappen’, voort te brengen die onze mentale gewoontes op hun kop zetten op manieren die we nooit hadden verwacht en die we, zelfs als ze gebruikelijk worden, dikwijls niet eens in de gaten hebben. Sterker nog, deze verschijnselen hebben zich wereldwijd al zo diep in de levens van mensen genesteld, dat het niet meevalt om nog een stap achteruit te doen en vast te stellen in welke mate dingen zijn veranderd en waarom.

Biosfeer

‘Against the biosphere you are always in the wrong.’ Juist omdát je erin zit, omdat elke handeling een bepaald effect heeft, maar we de gevolgen daarvan vaak niet helemaal overzien. 

Soms zo boeiend met verrassende gezichtspunten en dan weer hele stukken waar ik het niet meer kon volgen, 'Ecologisch wezen' van Timothy Morton, een boek dat me niet snel los laat. Opvattingen als 'de delen samen zijn altijd meer dan het geheel', omdat elk object uit zoveel aspecten bestaat die je niet kunt overzien, blijven door m'n hoofd spelen en laten me anders kijken.

Ik heb veel recensies en commentaren rond het boek gelezen, die hebben me geholpen het wat beter te begrijpen. Een stuk uit: "Timothy Morton over ecologische bewustwording - Ja Natuurlijk ‘We moeten leren aarzelen’ van Lisa Doeland in De Groene Amsterdammer van 31 juli 2018.

Maar hoe kunnen we ons wapenen tegen het gevoel dat het uiteindelijk allemaal geen donder uit maakt wat we doen? Morton geeft toe dat dat lastig is: ‘In de afgelopen tweehonderd jaar heeft slim zijn betekend dat je cynisch bent. Ik ben slimmer dan jij omdat ik kan zien wat voor hypocriet jij bent, omdat ik kan zien hoe diep verdorven alles is. Maar uit dat cynisme spreekt ook een vorm van hoop. De cynicus gelooft dat als hij onze walging over onszelf genoeg zou kunnen aanwakkeren, hij ons daarmee op andere gedachten kan brengen. In die zin is juist de cynicus hypocriet! Waar het om gaat, is dat we beseffen dat we niet kunnen doen wat we willen, dat het beter is om minder of geen vlees te eten, om minder of geen auto te rijden. Maar terwijl we dat doen, moeten we ons realiseren dat we onszelf niet weg gegumd hebben en dat we geen schuldenvrije mensen zijn. Schuldenvrij worden we alleen wanneer we ons van onszelf ontdoen.’