Tweed en tartan

Van het interview met de schrijfster van Cliffrock Castle 

Huishoudster in Schots kasteel:
‘alsof ik bij vreemde stam was terechtgekomen’

kreeg ik gelijk zin om het boek te gaan lezen. Het is heerlijk om je te laten meenemen met de belevenissen en overpeinzingen van een Nederlandse vrouw, die zonder noemenswaardige kennis en ervaring, gaat werken als huishoudster in een kasteel aan de Schotse westkust.

Over de geschiedenis van het  kennelijk niet onbelangrijke verschil tussen tweed en tartan.

Tartan

"Het duurde een tijd voor ik het verschil begreep tussen tweed en tartan. De wol die gebruikt werd om te weven, werd gekleurd met het sap van planten die in een bepaalde regio voorhanden waren en de patronen hingen af van het vakmanschap van de individuele wever. Ik kon me goed voorstellen hoe het gegaan was in deze streken: je had schapen, je had planten en je had het koud. Ziedaar de geboorte van tweed.

Was het leven van de Schotten maar zo simpel gebleven.

De Schotse ruit die mijn punkvriendin droeg en de stijve plooirokken in blauw en groen van mijn tantes bleken weer iets anders te zijn dan tweed. Dat was tartan. Tartans waren tweeds geweven in kleuren die in bepaalde gebieden meer voorkwamen dan in andere en verbonden waren met de clans die daar woonden. Maar dan gaat het verhaal opeens niet meer over kou en planten die voorradig zijn, maar wordt het ineens politiek: na de Jacobite risings en de nederlaag van de Schotten verbood de Engelse koning alle Schotten het dragen van hun clan-tartan.

In de film Mrs Brown draagt Queen Victoria tartan. De koninklijke tartan. Slimmer dan de tartan verbieden was natuurlijk om het Britse koningshuis een koninklijke tartan te laten dragen en daarmee eigenlijk te zeggen dat zij de chief of chiefs waren. De op-en-top Engelse actrice Judi Dench tegenover het boegbeeld van Schotse comedy, Billy Connolly, in de rol van haar onderdaan onderstrepen en passant dat het klassenverschil driehonderd jaar later nog even actueel is: Dench genoot een opleiding als actrice in Londen en debuteerde met Shakespeare in het Old Vic-theater, Connolly werkte sinds zijn vijftiende als lasser op een scheepswerf en debuteerde in een pub als folkzanger.

A dapper gent in his shooting attire

Victoria en Albert ontketenden met hun verblijf in Schotland een ware hype. Nu wilde iedere Engelse aristocraat of grootindustrieel naar Schotland komen om daar het Hooglandergevoel te hebben. Ze kochten landgoederen en gingen jagen. In tweed. Ze konden geen tartans krijgen, want die hoorden bij de clans, maar een slimme zakenvrouw op het eiland Harris begon tweeds te ontwerpen voor bewoners van landgoederen. Zij bood mensen aan om een estate tweed te ontwerpen, een eigen ruit, waar je als je op bezoek was op je landgoed je familie en je gamekeepers in kon hullen.

De eerste keer dat ik een jachtpartij bij elkaar zag, was het me opgevallen dat iedereen van die wollen outfits droeg. Na ettelijke jassen en plusfours in mijn handen te hebben gehad, kreeg ik door dat die van het kasteel allemaal hetzelfde patroon hadden. Bij de volgende jacht kon ik onderscheiden dat de mannen van de naburige landgoederen een ander tweed droegen. Ik zag geen tartans, blijkbaar waren alle aanwezigen Engels. En dat vertelt het hele geschiedenisverhaal nog eens dunnetjes opnieuw.

Onze head gamekeeper daarentegen was van een echte clan en had dus een kilt in zijn clan-tartan, maar die heb ik nooit gezien. Als hij ging jagen droeg hij een pak van het estate tweed, en dat vertelt het verhaal over de Engelse overheersing in Schotland nog eens dunnetjes over."

Update 26-12-2018

Website van het boek - Surviving the Highlands

Josephine Rombouts werd tegen wil en dank huishoudster op een Schots kasteel.

Ze schreef over Ladies and Lords, over Kerstmis in stijl, over de jacht, over teddyberen, over runderen en schapen, over bestek poetsen, over kilometers stofzuigen, over conflicten, eenzaamheid en onhandigheid, maar vooral ook over de ondoorgrondelijke Britten, hun enorme klassenbwustzijn en de alom aanwezige standsverschillen.

Het is een uiterst vermakelijk en meeslepend boek’

Paul Sebes, literair agent  

Kerstmis

In 'Leven met goden' van Neil Mac Gregor lees ik vandaag over religieuze feesten en festivals. Hij besteedt bijna vanzelfsprekend ook uitgebreid aandacht aan het kerstfeest. Dat past mooi in dit weekend voor Kerstmis. Ik neem enkele fragmenten uit zijn boek over.

Samengestelde Kerstmis:
een heidense kerstboom uit Duitsland,
noordse rendieren, een gotische kerk en
een Turkse heilige uit New York en Nederland.

Het inpikken van een religieus festival door een andere religie is een elegante en vaak gehoorde verklaring van de datum van het kerstfeest en wat daarbij gebeurt, maar het is zeker niet het hele verhaal. Diarmaid MacCulloch, hoogleraar kerkgeschiedenis in Oxford, vertelt dat er nogal wat verwarring heerst over waar Kerstmis vandaan komt en wanneer het voor het eerst gevierd is:

~ We weten niet wanneer Jezus is geboren. Het christelijke geloof heeft de gebeurtenis in de donkerste tijd van het jaar geplaatst, en uiteraard denk je dan dat dit is omdat er in die periode heel wat festivals en feesten waren. Daar horen ook de Saturnalia bij, waar we ook niet veel over weten. Je hebt ook nog het feest van Sol Invictus, de Onoverwinnelijke Zon. Maar het is ook mogelijk dat toen het christelijke geloof aansloeg en een bedreiging werd, de Romeinse keizers niet-christelijke feesten aanmoedigden, omdat die tegenwicht boden aan wat de christenen deden.
Het kerstfeest is waarschijnlijk in de derde eeuw ontstaan. Het is dus wel oud, maar zeker niet Bijbels. Later wezen protestants-christelijke groeperingen daarop en probeerden het kerstfeest uit te bannen. Protestanten konden wel prima Pasen vieren, omdat die datum aan de hand van de Bijbel wordt berekend, maar kerst is een indringer. En strikt feitelijk bezien hadden ze gelijk: in de eerste begintijd van de kerk werd het niet gevierd.~

~ In de begintijd van het Amerikaanse protestantisme is het kerstfeest gewoon verdwenen, want toen hadden de puriteinen het voor het zeggen. Maar na de Onafhankelijkheidsoorlog probeerden de Amerikanen een aantal feesten op de kalender te zetten en daarbij wilden een paar groepen dat er aandacht werd besteed aan Europese tradities. New York herontdekte zijn Nederlandse wortels, niet besmet met het kolonialisme zoals alles wat Engels was, en pikte de Nederlandse traditie op van Sint-Nicolaas, oorspronkelijk een bisschop uit het Zuid-Turkse Myra, wiens naam was verbasterd tot Sinterklaas. Deze bisschop uit het begin van de kerk was in Nederland populair gebleven, ondanks de Reformatie, en werd nu betrokken bij het Amerikaanse kerstfeest. Geleidelijk aan verloor hij zijn bisschoppelijke trekken, veranderde in een vrolijke oude man en veranderde weer van naam. Santa Claus is in feite dus een mondiaal werkende indringer uit de Verenigde Staten. ~

~ Het kerstfeest in deze tijd is verrassend religieus. Enorm veel mensen die er de rest van het jaar niet over piekeren om naar de kerk te gaan, doen dat nu wel. Daar komen ze in contact met een fascinerend concept – een hulpeloze baby die grote betekenis heeft voor iedereen – en reageren ze vol bewondering op wat de kerk daar allemaal mee doet. Op eerste kerstdag zitten de kerken opvallend voller dan op Goede Vrijdag, waarop de kruisiging van Christus wordt herdacht, en ook voller dan met Pasen, wanneer zijn wederopstanding wordt gevierd. Voor mensen in de marge van het geloof zijn dat veel moeilijker concepten. Kerst werkt omdat er iets diepzinnigs in besloten ligt waaraan niemand van ons kan ontsnappen: we worden allemaal hulpeloos geboren, en een nieuw leven is aanleiding tot enorm veel vreugde en feestelijkheden. ~ 

Of religieuze feesten nu halverwege de winter in Groot-Brittannië of in Siberië worden gevierd, ze zijn voortdurend aan veranderingen onderhevig. Door zo’n feest kunnen we onszelf en de mensen om ons heen beschouwen op een vast punt in elk jaar. Meestal herinneren we ons de kerstfeesten, suikerfeesten, Divali’s of chanoeka’s uit onze jeugd, en de mensen, nu dood, met wie we die feesten hebben gevierd, en we gaan ervan uit dat onze kinderen en kleinkinderen deze feesten nog zullen vieren als wij allang dood zijn. Feesten bevestigen zowel de erfenis die we met anderen delen als onze vergankelijke plek in het patroon van de tijd.

Een historisch jeugdboek

Laatst las ik over de "10%-regel". Geef een boek 10% van z'n omvang om je te overtuigen. Lukt dat niet, stop met lezen en begin een nieuw leesavontuur. Daar had ik me aan moeten houden. Nu met zo'n 50% gelezen en nog 8 uur te gaan, volgens m'n e-reader, pas ik het alsnog toe. Ik stop met 'De ommegang' van Jan van Aken.

In een vorige post somde ik een rits lovende recensies op. De enige die niet schreef dat het zo'n geweldig boek is, noemde ik niet. Die had ik wel gelezen, maar ach, het was de enige. De samenvatting waarmee Kees 't Hart in de Groene zijn recensie beëindigt is wat mij betreft adequaat en voor mij de afsluiting van dit leesreisje.

Jan van Aken schreef een historisch jeugdboek. De hoofdfiguur, een arts en kathedralenbouwer, gaat langzaam ten onder aan zijn megalomane ambities. Hij verstrikt zich in het waanbeeld dat veel kennis hem uiteindelijk aan de macht zal brengen. Dit interessante basisgegeven houdt het geheel bijeen. Zelfs begint hij erin te geloven via boekenkennis iedereen in zijn macht te kunnen krijgen. Hij onderneemt vele kleurrijke reizen, beleeft raadselachtige en vaak wel erg toevallige ontmoetingen. Er zijn gruwelijkheden, er zijn zang- en dansscènes, er wordt enorm gezopen. Vrouwen willen direct tussen de lakens of in het bos of aan zee: ‘Ze hield op tijd in en vlijde zich ruggelings in het mos om me te ontvangen. Over haar kreten hoefde ik me niet meer te schamen (…)’ Ketters worden verbrand, het Concilie van Konstanz dreigt mis te gaan en de hoofdfiguur gaat langzaam ten onder aan zijn veel te grote ambities.

Jan van Aken zelf noemt in een interviewreis met Jeroen Vullings (Vrij Nederland) de recensie van 't Hart nog specifiek.

Dat gedoe met sterren bij recensies vindt hij overigens belachelijk, maar het is wel erg lékker om er vijf te krijgen. Zelfs de recensenten die naar zijn idee weinig van De ommegang begrepen hebben, doordat ze kennelijk geringe historische kennis hebben, zijn positief. Nee, geen klagen, al overwoog hij Kees ’t Hart een brief te schrijven vanwege diens ‘wonderlijke’ recensie in de Groene.

 Update 22 december 2018

The joy of not finishing books: if you don't like it, don't read it

 

At some point it becomes a calculation of ego. When a book is finished it becomes a trophy. When it’s left half-finished it becomes an albatross. It occupies your mind like the tell-tale heart, mocking you, symbolising your failure.

But it doesn’t have to be like this. There’s a joy that comes from putting down a book that isn’t working for you. It’s a little expression of freedom and control. It’s like ending a stale relationship. It’s not your fault it didn’t work out. It’s not the book’s fault either. But it’s just not working for you. Sure, it’s sad to say goodbye but you tried and now possibility is once again at your fingertips.

The Guardian, James Colley, 30-11-2018

Kerstpakket

Het kerstpakket van mijn werk was dit jaar weer een cadeaubon. Ik heb die direct omgewisseld voor drie boeken van mijn verlanglijst. Eén roman, ik wil er echt wat meer gaan lezen. En twee boeken met een historisch onderwerp. Mijn stapel in m'n e-reader is comfortabel hoog, voorlopig grijp ik niet mis, heerlijk!

Begin van een lange reis

Fountains Abbey

 kloosterruïne uit de 12de eeuw in North Yorkshire, Engeland

"Beginnen aan een dikke historische roman voelt dus als het vertrekken op een lange reis. Of als het betreden van een kathedraal. Of als het aangaan van een lange vriendschap. Idealiter allemaal tegelijk."

Citaat uit de recensie van Thomas de Veen in NRC van 1 maart 2018 over 'De ommegang' van Jan van Aken. Al jaren ben ik geen grote liefhebber meer van romans, maar een historische roman die zo wordt geprezen als deze, daar ben ik toch aan begonnen. De eerste 30 pagina's waren een mooi begin, nog zo'n 600 te gaan.

Andere lovende recensies

Volkskrant - Jan van Aken heeft weer een kathedraal van een boek voltooid: De Ommegang is een avonturenroman en ook veel meer dan dat

Trouw - Van Aken blinkt uit met een middeleeuws avontuur over Isidoor: geleerde, arts en architect van het geheugen

Literair Nederland - Zoektocht naar kennis

Mainzer Beobachter - Jan van Akens woordenpracht

Fountains Abbey 2008
foto: Barbara Van Benthem Jutting

Boeken op Pinterest

Mijn Pinterest Brimstone Dreams bestaat inmiddels uit zo'n 200 borden. Ik vind het heerlijk om ermee bezig te zijn, ik zie het als verzamelhobby, verzamelen van wat ik maar wil. Ik heb borden over kunst, geschiedenis, landen, culturen, dieren, inrichtingsstijlen, en een heel stel van diverse pluimage.
En ook borden die te maken hebben met lezen. Meestal ben ik die begonnen naar aanleiding van een boek. Het onderwerp boeit me dan zo dat ik er op Pinterest mee verder ga.

Zo heb ik een bord over Japan opgezet nadat ik 'De eeuw van de Kersenbloesem' van Miki Sakamato had gelezen. Een bord over de oude Russische cultuur, Natasha's Dance, eentje over King, Kaiser en Tsar, drie neven, die elkaar de Eerste Wereldoorlog inrommelden en dit is nog maar een kleine greep. Pinterest is zo een fijne aanvulling op lezen.

Bij het boek 'Goddelijke kunst' van Navid Kermani ben ik het boek gaan volgen. Na elk hoofdstuk zocht ik de illustraties erbij en plaatste ze op het Pinterestbord.




Dat wil ik nu op dezelfde manier gaan doen voor het boek waar ik net in begonnen ben 'Leven met goden. 40.000 jaar volkeren, objecten en religie' van kunsthistoricus en voormalige directeur van het British Museum Neil MacGregor.

Update 14/12/2018
Een lovende recensie in NRC van Marjoleine de Vos, 'Al wat ons overstijgt én bindt'

 'Living with the Gods'