Freya Stark en Thomas Cook

In haar column in NRC van vandaag schrijft Carolien Roelants over de teloorgang van de reisorganisatie Thomas Cook. Ze vertelt hoe Thomas Cook al in 1869 vakantietrips naar Egypte en het Heilige Land (er was natuurlijk nog lang geen Israël) organiseerde, vaak in nauwe samenwerking met de Britse heersers. Ze kijkt ook even of haar heldin Freya Stark een linkje had met Thomas Cook. En jawel, op haar eerste grote reis door Syrië geeft Freya de Cookreisgids de schuld dat ze zogenaamd verdwaald zijn.

Ik keek ook nog even of die ontembare 20ste-eeuwse Britse reizigster Freya Stark tijdens haar zwerftochten door het Midden-Oosten hier of daar toevallig met Cook te maken had gekregen. En ja, zijn reisgids kwam op haar eerste expeditie aan de orde, in 1927/28 in het Franse mandaatgebied Syrië. Ze ging er met een vriendin en op muilezels op zoek naar de druzische minderheid wier rebellie zojuist keihard door de Fransen was neergeslagen. Typisch Stark, om te proberen langs achterweggetjes de autoriteiten te omzeilen.

Uiteindelijk werd ze door Franse officieren onderschept, die zij wijs maakte dat haar Cook-gids haar op dwaalsporen had gebracht. Aanvankelijk werden de twee dames gevangen gezet, maar Stark wist haar cipiers zo ver te krijgen dat ze hun reis mochten voortzetten. „Het grote en bijna enige gemak van het vrouw-zijn is dat we altijd kunnen voorwenden dommer te zijn dan we zijn, en dat niemand dan verbaasd is”, zei ze bij een soortgelijke gelegenheid.

Illustration by FLOC’H

De foto van Freya Stark met drie ezeltjes is waarschijnlijk genomen tijdens die eerste expeditie. Ze reisde toen met een vriendin en gids naar plaatsen waar Druzen woonden.
De grappige tekening hiernaast vond ik bij een uitgebreid artikel over haar van Claudia Roth Piermont in 'The New Yorker' (11 april 2011)

East Is West

Freya Stark’s travels in Arabia.

Of ze inderdaad per kameel gereisd heeft, zover ben ik nog niet in de biografie, maar dat zal vast wel. Ik begin nu aan de tweede expeditie in het Midden-Oosten, ze is nu in Bagdad.

Kaperliefde in Algiers

Toen ik deze boekbeschrijving van Margot Poll in NRC (5/9/2019) las en bovendien zag dat het boek als luisterboek te downloaden is via Kobo Plus was mijn beslissing snel gemaakt. Ik heb geluisterd naar Hannah van Lunteren die het heel fijn voorleest. Soms is het verhaal wat al te romantisch en komen de gedachten van het meisje Jacomijn niet echt geloofwaardig uit de verf. Toch blijft het boeien en niet in de laatste plaats door de historische achtergrond en feiten waarop het verhaal is gebaseerd. Een extra plus is dat in de epiloog aandacht wordt geschonken aan de bron (Christenslaven van Laura van den Broek) en ook duidelijk aangegeven wordt waar en waarom daarvan is afgeweken.

Casablanca

Casablanca @FookHali

'De schone van Casablanca' van de Congolese schrijver In Koli Jean Bofane vind ik een meeslepend boek. Niet zozeer door de zoektocht naar de moordenaar van de mooie Ishrak, maar vooral doordat ik  meegenomen word in allerlei verschillende werelden, die een 'way of life' laten zien die ook mogelijk is.

Al speurend naar motieven maken we kennis met een hele stoet aan buurtbewoners van divers pluimage. Rijk en arm, christen en moslim, Marokkaan en migrant: de twee stadswijken waarin de roman zich afspeelt zijn een smeltkroes van klassen en nationaliteiten. Zo vertegenwoordigt het Casablanca van Bofane een micro-universum, waaraan de mechanismen van de wereldpolitiek af te lezen vallen. Dat resulteert in een verhaal van globale en hier en daar zelfs mythologische proporties.

NRC, Shira Keller, 30-8-2019

Het grote schaakspel

Demonstranten vrijdagavond (20/9) op het Tahrirplein in Caïro. Foto Reuters

Gisteren kwamen de berichten van demonstraties in Egypte. Ik had juist 'Dwars door het Midden-Oosten' van Carolien Roelants gelezen. De ontwikkelingen zijn complex, moeilijk te duiden, maar door de uitleg van Roelants ben ik weer bijgepraat en denk het wat meer te begrijpen. En toch ben ik verrast dat mensen weer durven opstaan tegen één van de dictators uit het gebied. Uit het Volkskrant-artikel van gister:

Sinds zijn machtsovername als legerleider in 2013 en zijn verkiezing tot president een jaar later heeft Al-Sisi het politieke leven en de vrijheid van meningsuiting in Egypte sterk beknot. Kritische ngo’s zijn verboden of wordt het leven zuur gemaakt, de media worden gemuilkorfd.  Demonstraties waren tot nu schaars, afgezien van grootschalig - en met buitensporig geweld neergeslagen - protest van de Moslimbroederschap in het eerste jaar na de machtsovername.

Over het boek wordt in het NRC gezegd:

Roelants bekijkt de ontwikkelingen door de bril van belangen die elk land heeft en nastreeft. Rusland zit zo hardnekkig in Syrië omdat zij daar haar enige haven aan de Middellandse Zee heeft; het Westen steunt liever een stabiele dictatuur dan een onvoorspelbare democratie; veel opstanden zijn niet ingegeven door religieuze overwegingen maar door verzet tegen onderdrukking; Turkije is vooral bezorgd over de Koerden.

Met deze benadering ontwart Roelants op heldere wijze de kluwen die Midden-Oosten heet. Het blijft daarmee wel een boek over het grotere schaakspel in de regio. Niettemin heeft Roelants veel oog voor de gevolgen daarvan voor de gewone bevolking: loslopende rebellen in Syrië (die weer worden ingehuurd door Turkije en ingezet tegen de Koerden), vluchtelingen in Libanon en Jordanië (die daar al jaren zitten en een bron vormen van toekomstige onrust) en Jemen met de grootste hongersnood ter wereld.

Carolien Roelants publiceert regelmatig in het NRC. Altijd zeer plezierig om te lezen. Ik heb uit een recente column, die over de Londense tentoonstelling

'Culture under Attack. Een eeuw van geweld en kunstroof.' gaat, een tip overgenomen.

Freya Stark als toetje. Freya Stark (1893-1993) lijkt me een fantastisch mens. Ze studeerde Perzisch en Arabisch en ging op reis in het Midden-Oosten, Jemen, Iran, Irak, Syrië, het toenmalige Palestina en Turkije. Gewoon, dame alleen op een ezel met een gids en wat bediendes die ze ter plaatse in dienst nam of onderweg oppikte. Ik lees nu haar boek The valleys of the Assassins, over haar reis door het noorden van Perzië. 

Haar (vele) boeken zijn wat mij betreft een aanrader: Stark schrijft geestig en beeldend over haar reizen en haar ontmoetingen met plaatselijke machthebbers en gewone mensen. Maar ze neemt ook zonder enig probleem antieke spullen mee, bijvoorbeeld uit oude graven. „Ik dacht dat als ik wachtte tot de Politiechef was gescheiden van zijn collega’s, [...] ik hem misschien zelfs zou kunnen overreden te helpen met de plundering van een graf of twee.” Ze wist dat het niet mocht, schrijft ze, maar ja, er werd al zoveel geroofd.

Nu ben ik wel begonnen in een boek over het leven van Freya Stark en niet in één van haar boeken zelf. Maar het is een mooi leespad, Midden-Oosten - kunst - avontuurlijke vrouw - begin 20-ste eeuw. Het is een flink boek en in het Engels, het houdt me wel even bezig.

Samenraapsel van verwerkelijkte mogelijkheden

“wat wij realiteit noemen is een samenraapsel van verwerkelijkte mogelijkheden. Daaronder zit de rest.”

Niña Weijers laat in 'Kamers Antikamers' meer mogelijkheden bestaan dan de realiteit aankan. Dat wat je je allemaal weleens afvraagt, 'hoe zou het gelopen zijn als ik een andere keuze had gemaakt?', gebeurt allemaal achter en naast elkaar in haar roman. Al luisterend naar de schrijfster, die in rap tempo voorleest over de mogelijke levens van een (of de) schrijfster, rolde ik mee in de fascinerende verhalen. 

[  ] een waaier aan mogelijke levens van de verteller wordt opengevouwen. Er is een veilig leven met een stabiele man. Er is een vrijgezellenleven met affaires, een leven met een kind en etentjes met vrienden. En er is het passionele leven dat in dienst staat van een destructieve relatie met een vrouw. Weijers laat haar verteller voornamelijk in de eerste persoon spreken, maar stapt soms over op de derde persoon, zoals in de beschrijving van die destructieve relatie. De verteller duidt zichzelf dan aan met ‘de kleine’ of ‘de vrouw’ en de ander als ‘de ander’.  

uit de recensie van Bo van Houwelingen in de Volkskrant, 7-6-2019

Illustratie Paul van der Steen

Niña Weijers legt een fundamentele menselijke ambitie bloot: de behoefte om zichzelf te begrijpen

Rob Schouten, Trouw, 9-6-2019

Niña Weijers en de ontsnapping aan huisje-boompje-beestje

Thomas de Veen, NRC, 6-6-2019

Aanvulling op 19 december 2019

De Nederlandstalige roman met het hoogste netto uitlekgewicht is voor mij Kamers antikamers van Niña Weijers. Een klein mirakel, geschreven in denkend proza dat een diep gevoel oproept, in een onconventionele vorm die toch klassiek stijlvol en beeldend is. Het boek draait om vragen die algemeen lijken maar dat in de uitwerking allerminst zijn: wat betekent het om te leven, wat kan een mens over zichzelf weten, van welke literaire technieken hangt het verhaal dat je over jezelf vertelt aan elkaar? Weijers onderzoekt deze kwesties via het principe van de nevenschikking; ze laat haar protagonist mogelijke levens leiden die met andere keuzes gerealiseerd hadden kunnen worden. Zo krijgt het kalme geluk met een man een tegenhanger in de destructieve relatie met een vrouw, en verkent ze alsnog het standaardmodel waar ze in had kunnen stappen (kind, kookeiland, Ottolenghi) als ze bij die man was gebleven – als.

Of de hoofdstukken nu de vorm krijgen van een interview met een bewonderde schrijfster, een reisverslag naar het eiland van haar jeugd of een liefdesgeschiedenis aan de hand van de stand van de sterren, ze worden bijeengehouden door één grillig en voor zichzelf soms raadselachtig bewustzijn dat een onwaarschijnlijke opmerkingsgave heeft. Het is de combinatie van de scherpe observaties en de tinkelende, intelligente zinnen waarin ze worden gegoten die van Kamers antikamers zo’n absorberende leeservaring maakt.

Bij herlezing zie je pas goed hoe doordacht de constructie is, hoe de alternatieve levens elkaar echoën en spiegelen. Toch laat de roman zich door het verschuiven van de kleinste details, en door de metafictionele opmerkingen waarmee hij zichzelf ondermijnt, nooit volledig vatten. Het is als de sensatie die de protagonist heeft wanneer ze vanuit het park haar huis in zijn totaliteit ziet: ‘Het was overduidelijk een geheel, het onderscheidde zich niet alleen van de aangrenzende huizen maar leek zich er actief tegen af te zetten, zoals het zich ook actief leek te verzetten tegen mijn blik, tegen mijn idee over wat het geheel was, terwijl het tegelijkertijd deed alsof het zich prijsgaf.’ Kamers antikamers trekt mentale ruimtes open, om in te verdwijnen en er tegelijkertijd te zijn, je thuis te voelen.

Femke Essink

De Groene Amsterdammer 18/12/2019 'De beste boeken van 2019'

Aanvulling op 18 januari 2020

En je kreeg voortdurend de vraag wanneer jij eens een kind ging baren?

„Ineens is die wetmatigheid daar, dat je leeftijdsgenoten daarmee bezig zijn. Daardoor drongen vragen over identiteit zich op: wat als ik bij deze geliefde was gebleven, wat als ik rechtdoor was gegaan in plaats van rechtsaf? Als literatuurwetenschapper had ik geleerd, heel theoretisch, dat een vaste identiteit niet bestaat, maar voor mijn gevoel had ik wel degelijk een solide kern. Totdat ik in mijn leven dingen meemaakte waardoor ik dacht: zo stevig is dat niet, wie je bent is maar net afhankelijk van wat je overkomt en wie je tegenkomt.”

‘Ik werd dertig en merkte dat ik nooit achterom had gekeken’
Thomas de Veen, NRC, 16-1-2020

Aanvulling op 7 september 2020

Het zijn de breuken in de tijd die laten zien dat de tijd bestaat, een soort ding is, en niet alleen maar iets wat verglijdt. Op een breukvlak kun je de tijd in je handen houden en wegen, kun je zien wat het is geweest, welke vorm het heeft nu het achter de rug is. Het is de kamer die heel kort leeg is voordat ze andermans kamer is en nooit iets anders is geweest dan andermans kamer. Een kleine hapering in de continuïteit, waarin het verleden heel even niet zwicht voor de druk van de toekomst.

Vertrek, Niña Weijers
De Groene - 2 september 2020

Moordmysterie

Engeland, begin jaren twintig van de vorige eeuw, een moord in een trein op een gepensioneerde verpleegster, een manor met een nanny en een kindermeisje, een brommerige lord en  een nuffige lady. Het zou een Agatha Christie kunnen zijn. Het is het net niet, maar wel heerlijk dat er nog steeds in die sfeer geschreven wordt. Ik heb gretig geluisterd naar 'De Mitford Moorden' geschreven door Jessica Fellowes en vlot voorgelezen door Marjolein Algera.
Bijzonder aan deze detective is dat het losjes is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. De moord heeft echt plaatsgevonden en de adellijke familie waar een en ander zijn beloop krijgt is inderdaad die van de vermaarde zes Mitford freules.

Het gaat een serie van zes worden waarin telkens een andere zus een hoofdrol speelt. In dit eerste deel is de oudste dochter Nancy samen met kindermeisje Louisa Cannon de spil van het verhaal. Ik wil zeker de volgende delen lezen of beluisteren. Ben heel benieuwd hoe de beslist bijzondere en soms onaangename karakters van de freules in het verhaal verwerkt gaan worden.

Wie vermoordde Florence?, Monique de Heer, Trouw 25 mei 2019

Zeemansvrouw

Anna Enquist tijdens de Vlaamse Poëzieweek  2013

Anna Enquist leest zelf de verkorte versie van haar roman 'De thuiskomst' voor. Haar droge, wat rasperige stem past goed bij de  droevige roman die zij over het leven van Elizabeth Batts (1742-1835) heeft geschreven.

In NRC van 13 mei 2005 wordt een interview met de schrijfster zo ingeleid:

De thuiskomst [ ] is haar beste, haar meest omvattende en meest ontroerende roman tot dusver, veel soepeler en losser van stijl ook dan we van haar gewend zijn. Het is een historische roman, gewijd aan Elizabeth Batts Cook, de vrouw van de zeevaarder en ontdekkingsreiziger James Cook. Een dappere, maar ook bepaald beklagenswaardige vrouw, zo blijkt uit de gloedvolle beschrijving die Enquist van haar leven geeft. Zij baarde zes kinderen, maar geen van de zes zou oud worden. Twee kinderen overleden al in haar kraambed of in de wieg. De andere vier hielden het langer vol, maar de arme Elizabeth werd met haar vierennegentig jaren veruit het oudst van iedereen.

Een week eerder liet Arjan Peters in de recensie 'En maar zwijgen en klagen' niets heel aan het boek:

Vierhonderd bladzijden druipend van een [  ] leeghoofdig lamento –alleen wie alle hoop heeft laten varen, kan deze strafexpeditie uitzitten.

Een heel klein beetje gelijk heeft Peters wel, het is erg veel droefenis zonder ook maar eens een zonnestraaltje. Toch heb ik vijfenhalf uur geboeid geluisterd. Ik hoorde het diepe verdriet van Enquist over haar verongelukte dochter. Dat verdriet dat Elizabeth uitspreekt, immers ook zij verliest haar enig meisje door een ongeluk.

Het gezin van Elizabeth en James Cook-Batts 

Anna Enquist verwoordt dat in het NRC-interview heel mooi.

,,Over Cook is veel bekend, maar over zijn vrouw zijn alleen een paar droge feiten overgeleverd. Haar karakter kon ik zelf bepalen en via haar kon ik dan weer dingen over hem vertellen. Het was fijn om zo'n vergeten vrouw in de schijnwerpers te kunnen zetten. Dan is haar leven toch niet voor niks geweest. Het is natuurlijk onzin, maar ik heb al bedacht dat er, over een eeuw of zo, een schrijver opstaat die een mooie roman gaat schrijven over mijn dochter. Dat soort egocentrische gedachten spelen ook mee. Verder vond ik het ook echt sneu dat er over hem nog steeds wordt gepubliceerd, maar dat je nooit iets leest over haar en al die gestorven kinderen. Terwijl het gevoelsleven van die mensen natuurlijk het allerbelangrijkste is geweest.''

Draadnagels door de dijken

We zouden ons actief moeten aanpassen aan de klimaatverandering en vol inzetten op ontwikkeling van technisch geavanceerde oplossing. De energietransitie die men nu kosten wat het kost paniekerig wil doorvoeren gaat niets uitmaken. Dat is de verhelderende en opwekkende boodschap van Simon Rozendaal in zijn nieuwste boek 'Warme aarde, koel hoofd'.

"De planeet is tot nu toe gemiddeld ongeveer één graad opgewarmd. Dat heeft geen onoverkomelijke problemen veroorzaakt, maar, zo zeggen het IPCC en de milieubeweging, de grote ellende komt nog. Straks komt er nog een halve en misschien wel een hele graad bij en dan wordt het een drama.
Welnu, tussen 1901 en 2017 is de temperatuur in De Bilt met 1,88 graden gestegen. Nederland (en de rest van Noordwest-Europa) warmt sinds 1951 tweemaal zo hard op als het mondiale gemiddelde.3 Het scenario waar alle regeringsleiders voor waarschuwen – twee graden erbij – heeft zich in Nederland bijna voltrokken." 

"Er valt goed te leven met een temperatuurstijging van twee graden, toont Nederland aan. Natuurlijk zijn er af en toe problemen. Daar zagen we in die lange zomer van 2018 voortekenen van. De droogte hield zo lang aan dat boeren gedurende vele weken hun land niet mochten beregenen met water uit de sloten. In oktober was de stand van de Rijn zo laag dat schepen niet vol konden worden beladen. Wanneer het maandenlang weinig regent, zullen de rivierdijken versterkt moeten worden. Maar dat is oplosbaar. Sterker, de waterstaats­ingenieurs mogen zich in de handen wrijven bij deze nieuwe uitdaging. Ze gaan een soort draadnagels door de dijken boren, zo meldden ze met rode konen van de opwinding. Ze wekten niet bepaald de indruk bang te zijn dat Nederland ten onder zou gaan. Van hen mocht er nog wel een graadje bij."

Wetenschapsjournalist Maarten Keulemans heeft een instemmende Twitterdraad geschreven.

Update 14 september 2019

In de Volkskrant van vandaag (14-09-2019) een krachtig essay van Maarten Boudry. 

"De juiste manier om naar klimaatopwarming te kijken is als een hinderlijk neveneffect van iets wat een enorme zegening betekende voor de mensheid."

Romannetje in een artistieke decor

Man Ray et Lee Miller, vers 1930

© Guy Carrard - Centre Pompidou, MNAM-CCI /

Dist. RMN-GP© Man Ray Trust / Adagp, Paris

Lee Miller en Man Ray in Parijs eind jaren 20, zo veelbelovend, daar wilde ik beslist naar luisteren.

Het eerste dat tegenvalt aan de luisterboekversie van 'Het Gouden uur' van kersverse schrijfster Whitney Scharer is de stem van de verteller Chava Voor in 't Holt. Niet dat ze geen mooie, duidelijke stem heeft, daar is niets mis mee, maar de stem is te liefelijk. Bij Lee Miller, vanuit haar gezichtspunt wordt verteld, past geen 'softie' stem, ze rookte, dronk en sprak in knauwerige Frans. Bovendien verloopt haar leven ook alles behalve zoetgevooisd.

De volgende tegenvaller is dat de schrijfster wel een hele dikke verzinselduim heeft gebruikt. Als ik de recensie van Roderik Six in Knack Focus gelezen had voor ik me in het luisteravontuur had gestort, dan was ik er beslist niet aan begonnen.

Het is nu wel een mooie aanleiding om tussen de tekstfragmenten van Six foto's van Lee Miller te plaatsen.

Lee Miller by Man Ray, circa 1930

De Amerikaanse schrijfster Whitney Scharer probeert in haar debuut Lee Miller te rehabiliteren. Miller leefde lang in de schaduw van Man Ray, waardoor haar eigen pionierswerk in de fotografie onderbelicht bleef. Man Ray had daar zelf ook schuld aan: hij schroomde niet om Millers werk als het zijne te promoten en met het prijzengeld te gaan lopen.

Lee Miller 1945 - © combatcamera.be

Scharer kwijt zich echter maar half van haar taak. Haar focus ligt op de turbulente liefdesrelatie en het artistieke decor waarin het koppel figureerde. Al te gemakkelijk kleurt ze de gedachten van de twee naar believen in en na een tijdje vraag je je af of Scharer niet gewoon een liefdesromannetje heeft geschreven waarin de protagonisten toevallig beroemd zijn.

Dora Maar – Picasso – Lee Miller -1937

Scharer laat bitter weinig ruimte voor Millers werk als oorlogsfotografe. Zo bezocht ze vlak na de bevrijding Dachau en ze kwam met onthutsend sterk beeldmateriaal terug. Bij Scharer krijgt die periode amper een dun hoofdstukje toebedeeld. Liever zoomt ze in op de roaring twenties en strooit ze met cameo's van Picasso en Duchamp.

Lee Miller with David E. Scherman, Lee Miller in Hitler’s bathtub, 

Hitler’s apartment, Munich, Germany, 

1945 © Lee Miller Archives, England 2015

Het gouden uur wordt als een 'good read' in de markt gezet, een gruwelterm waarmee de uitgever een breed publiek probeert te paaien. Zeker, het leest vlot en het boek zal menige reiskoffer bevolken maar met literatuur als kunstvorm heeft dit weinig te maken. Jammer, want Lee Miller verdiende beter.

Lee Miller vers 1929-1932

Tot slot nog een antwoord van de schrijfster Whitney Scharer op een vraag van Marjolijn De Cocq tijdens het in het Parool op 25 mei 2019 gepubliceerde interview.

U speelt wel met de feiten, zo begint Miller in uw boek een affaire met een zekere Antonio – een figuur die nooit heeft bestaan.
“Ze had veel meer affaires, Antonio staat als personage voor al die andere mannen. Mij ging het er vooral om in haar hoofd te kruipen. Het is fictie, historische fictie over het Parijs van begin jaren dertig. Over de vrouw achter de man, terwijl die vrouw zo veel meer in haar mars had. Ik heb wel van lezers gehoord dat ze vinden dat ik Man Ray zo negatief neerzet. Ik heb geen hekel aan hem gekregen, maar ik zie hem als een man van zijn tijd – onderdeel van de door mannen gedomineerde surrealistische scene die vrouwen als object zag.”

Man Ray and Lee Miller at a shooting gallery in Paris, c1930 by unknown photographer

Terugkeren tot de tuin

"We moeten terugkeren tot de tuin." Met die mystieke boodschap eindigt 'Het Pilgrim Fathers complot' van Jeroen Windmeijer.  Een heerlijke thriller met voor mij zoveel extra's. Het grootste gedeelte speelt zich af in heel herkenbaar Leiden, maar bijvoorbeeld ook in de woestijn. De geschiedenis van de 17-de eeuw en religie spelen een prominente rol en daarbij is het ook echt spannend en soepel leesbaar.
De twee eerder boeken van de schrijver 'De bekentenissen van Petrus' en 'Het Pauluslabyrint'  ga ik zeker ook lezen.

Uit Trouw:
In het boek vergezelt hoofdpersoon Peter de Haan, docent geschiedenis aan de universiteit, zijn vriendin op een open avond van de vrijmetselaarsloge waarvan zij lid is. Onverhoeds treffen ze het lichaam van de achtbare meester (de voorzitter van de loge) aan op de tempelvloer. Hij blijkt op gruwelijke wijze om het leven te zijn gebracht. Als hij een dagboek van een van de Pilgrim Fathers vindt, ontdekt De Haan een ­geheim dat hem in de Verenigde Staten en Egypte brengt.

Uit Mare:

Geschiedenis en religie zijn belangrijke thema’s in de thrillers van Windmeijer, die leraar godsdienst en maatschappijleer is aan het Visser ’t Hooft Lyceum in Leiden. De Leidse universiteit is ook bekend terrein voor hem: hij studeerde er antropologie en promoveerde in 2001 op een onderzoek naar de Indiaanse straatmuzikanten uit Ecuador, die destijds met hun panfluiten in Nederlandse steden te vinden waren, maar inmiddels uit het straatbeeld zijn verdwenen.  De universiteit figureert regelmatig in het boek. Peter de Haan heeft bijvoorbeeld een kamer in het Huizinga, luncht in het Lipsius en leest dan ‘het universiteitskrantje Mare’

Evolutiefeminisme

In het blog over het boek 'Innate' van van de Ierse geneticus en neurowetenschapper Kevin Mitchell schreef ik al dat in het zelfde kader van erfelijkheid, bepaald worden door de genen, 'Darwin voor dames' van Griet Vandermassen op mijn te-lezen-lijst stond.

In het boek wordt de feministische visie waarbinnen mannelijkheid en vrouwelijkheid opgevat worden als sociale constructen bekritiseerd vanuit een evolutionaire gedachtegang. Typisch mannelijke en vrouwelijke eigenschappen en gedragspatronen zijn in de loop van de evolutie ontwikkeld en liggen verankerd in ons DNA.

Uit het artikel in Knack, 29-07-2019, Feminisme en biologie: een verzoening? van Sarah Menu.

Vaststelling: er zijn biologische verschillen tussen de seksen. Deze verschillen zijn niet louter anatomisch, fysiologisch of reproductief van aard, maar ook psychologisch en gedragsmatig. Het zou nogal vreemd zijn als natuurlijke en seksuele selectie enkel uiterlijke factoren als anatomie zouden beïnvloeden, maar geen vat zouden hebben op bijvoorbeeld psychologie. 'Zo werkt evolutie niet', zegt Vandermassen stellig.
[     ]

Nadat Vandermassen haarfijn blootlegt hoe het klassieke feminisme consequent verzandt in logische denkfouten en interne contradicties, en vervolgens overvloedig aantoont hoe de evolutiepsychologie een superieur verklaringsmodel biedt voor seksetypische verschillen en de ongelijke verhouding tussen mannen en vrouwen, schuift ze een 'nieuw feminisme' naar voren: het darwinistisch geïnspireerde feminisme. De theoretische grondslag van dit nieuwe feminisme wordt gevormd door inzichten uit de evolutiepsychologie, die ons voorzien van een objectief mensbeeld. Wetenschappelijk onderzoek uit de evolutiewetenschappen is volgens Vandermassen cruciaal in de feministische strijd. Om de maatschappelijke ongelijkheid tussen mannen en vrouwen aan te pakken, is het noodzakelijk om eerst de oorzaken ervan te begrijpen. 'Gewapend met die kennis [moeten we streven] naar een wereld die de belangen van beide seksen ernstig neemt en mensen maximaal de kans geeft zich te ontplooien en te zijn wie ze zijn.'

Vervolgens bespreekt Vandermassen enkele concrete casussen om te illustreren hoe haar darwinistisch geïnspireerde feminisme maatschappelijke problemen op basis van objectieve feiten oplost. De theoretische uitwerking van Vandermassens nieuwe feminisme blijft echter beperkt. Ook als je vertrekt van objectieve wetenschappelijke kennis zijn er volgens mij meerdere - en zelfs tegenstrijdige - antwoorden op maatschappelijke vraagstukken mogelijk. Een aantal pagina's later voegt ze toe dat in maatschappelijke beslissingen naast wetenschappelijke feiten zowel 'individueel als algemeen menselijk welzijn' centraal moeten staan, maar ook die uitspraak is vaag. Hoe verhouden het individu en de gemeenschap zich hierin tot elkaar? Wat primeert er uiteindelijk, en waar wordt de grens getrokken? Wat wordt er bedoeld met 'algemeen menselijk welzijn'? En hoe wordt dit welzijn 'gemeten'? Het wordt de lezer nooit helemaal duidelijk hoe het evolutionaire feminisme dat de auteur bepleit er precies uitziet. In een uiterst grondige wetenschappelijke studie stelt deze summiere theoretische uitwerking teleur.

Of het ooit nog goed komt tussen Vandermassen en haar feministische critici weten we niet. Wat we wel weten, is dat de filosofe met Dames voor Darwin een broodnodige studie van groot maatschappelijk belang heeft geschreven.