Zadie Smith

(epa/Rolf Vennenbernd)

(Hollandse Hoogte)

Zadie Smith, whose short book of essays was written at the height of lockdown, is the first major author to address the effects of the coronavirus pandemic on our lives.

In her scrapbook-like collection of observations and thoughts, she captures how the last few months have felt to live through, and suggests some ideas that we may wish to preserve and carry in to our post-crisis future. But she also provides what we’ve grown accustomed to in confinement: space to think. There’s something endearingly old-fashioned about her resolve not to be rushed. These are not flashy hot takes for social media, but slow, thoughtful reflections.

De opening van een bespreking in de Londense Evening Standard van de nieuwste essaybundel van Zadie Smith 'Intimations'. Korte maar mooie reflectie. Ik heb de essays de afgelopen dagen, elke dag eentje, in de Nederlandse vertaling  'Overpeizingen' gelezen. Mijn eerste kennismaking met het werk van Zadie Smith en ik ben onder de indruk. Hier blijft het niet bij, ik wil vaker meegezogen worden in haar prachtige woordenflow.

Max & Mischa 'ongoing kunstwerk'

Max, Mischa & het Tet-offensief van Johan Harstad in De Groene zegt Marja Pruis er onder meer dit over:

Hoeveel dagelijksheid en clichés kan een mens, of die nu criticus is of niet, verdragen? Een dikke roman moet het uithoudingsvermogen van zijn lezer verdienen. En dus moet elke zin, elk woord, er één zijn. En dus moet je het vertrouwen vanaf bladzijde één hebben dat de schrijver weet wat hij doet. Dat hij zijn materiaal gekneed heeft in de enige vorm die het recht doet. Aan de andere kant zou je ook kunnen zeggen dat een roman een levend organisme is. En dat juist een dikke roman dit gegeven viert, door af en toe in te zakken, en dan weer op te klimmen, en te laten zien dat vermaak en verveling dicht bij elkaar kunnen liggen. Maar is dat genoeg? Heeft de schrijver dan niet ‘gewoon’ een leesboek geschreven?

Dat Max, Mischa & het Tet-offensief meer is dan dat, begon me eerlijk gezegd pas halverwege te dagen: alles – de oeverloosheid, de dagelijksheid, de nietszeggendheid, de details – maakt deel uit van het ongoing kunstwerk dat de schrijver zijn Max laat maken. In feite kun je de roman lezen als het diapositief van een kunstwerk van vriendin Mischa, de Toronto Precision-serie, een serie die handelt over herinneringen en geheugen, en die uitblinkt in abstractie en precisie. Eenmaal dit perspectief toelatend, laten de tweede zeshonderd bladzijden zich wonderbaarlijk genoeg lezen als een precisiebombardement, terwijl er op zinsniveau niet zoveel verandert. Wél komt de vertelling steeds meer onder spanning te staan, de personages naderen hun vervulling, het boek wordt fysiek lichter aan de linkerkant, wat allemaal zal meehelpen aan een welkome sensatie van beklemming en betrokkenheid.

Met luisteren (voorgelezen door Maarten Smeele) ben ik ver over de helft van de 1200+ bladzijden gekomen. En nu moet ik even diep ademhalen om misschien later weer verder te kunnen in dit 'ongoing kunstwerk' met de oeverloze opsomming van details van het alledaagse. Alhoewel zeer knap gedaan is voor mij de spanningsboog nu verdwenen.

XX en XY

Ik heb twee boeken gelezen met de focus op genetica, erfelijkheid. De eerste "De ontsnapping van de natuur" van de biologen Thomas Oudman en Theunis Piersma begint interessant met hun onderzoek naar de waddenvogel de kanoet op de Banc d’Arguin voor de kust van Mauretanië. Ook verderop in het boek vertellen ze leuke natuurverhalen. Maar hun boek draait in hoofdzaak om hun pleidooi dat genen heus niet alles bepalend zijn. En ze brengen dat alsof ze eigenhandig aansturen op een grootse paradigmawissel. Voorbijgaand aan alle onderzoeken naar de wisselwerking van nature&nuture zijn ze vooral bezig hun eigen stropoppen fanatiek te bevechten. Ik vind het een hoogst irritant boek, geduld voor de laatste hoofdstukken kon ik niet meer opbrengen.

Heel anders is het tweede boek "Het sterke geslacht. Een uitleg voor de genetische superioriteit van vrouwen" van geneticus en arts Sharon Moalem. Uit Trouw voor waar het over gaat:

Er zijn variaties, maar een vrouw heeft doorgaans twee X-chromosomen, één geërfd van de moeder, één van de vader. Een man heeft een X, van de moeder, en een Y, van de vader. X en Y verschillen nogal. Het X-chromosoom is de genetische krachtcentrale. Het bevat zo’n duizend genen, die onder meer een rol spelen bij het aanleggen en onderhouden van de hersenen en het immuunsysteem. De Y is veel kleiner en heeft zo’n 70 genen, waarvan de meesten betrokken zijn bij de productie van sperma. Moalem: “Aan de betekenis van het extra X-chromosoom hebben we lang weinig aandacht besteed.”

Tijdens de vroege ontwikkeling van het vrouwelijk embryo wordt in elke cel een van de twee X-chromosomen willekeurig geïnactiveerd. Geruime tijd werd aangenomen dat het tot zwijgen gebrachte X-chromosoom verder geen rol meer speelde. Inmiddels wordt duidelijker – ‘Zijn we aan het ontdekken’, aldus Moalem– dat ongeveer een vijfde van de genen op het inactieve X-chromosoom toch actief blijft: de inactieve X kan de cel nog steeds helpen te overleven op momenten dat dit nodig is.

Dit boek is geweldig interessant en helpt weer bij het verder lezen over genetica en overerving. Persoonlijk spreekt het ook aan, omdat ik me nu in het bijzonder aan het verdiepen ben in de stamboom van m'n moederlijn.

Twee Rembrandts

M'n verwachting was dat ik met 'Het meisje en de geleerde' van Gerdien Verschoor een boek over kunst en geschiedenis zou gaan lezen. Dat kwam ook deels uit, zoals kort weergegeven in het NRC:

‘Schilderijen van Rembrandt keren terug naar Polen’, kopten Poolse kranten op 27 oktober 1994. Een hoogbejaarde, in Rome wonende Poolse gravin had het Koninklijk Paleis in Warschau 150 kostbare oude schilderijen geschonken. Daaronder twee meesterlijke Rembrandts die tweehonderd jaar eerder aan de Poolse koning Stanislaw August toebehoorden. Opmerkelijk nieuws, want algemeen werd aangenomen dat deze portretstudies van een meisje en een bebaarde man, zogeheten tronies, kort na de Tweede Wereldoorlog bij een brand verloren waren gegaan.

Kunsthistorica Gerdien Verschoor (1963) schetst in Het meisje en de geleerde de geschiedenis van beide Rembrandts en de levensverhalen van de diverse eigenaren. Drie eeuwen lang zwierven de uit 1641 daterende panelen gezamenlijk door Europa. Ze hingen in de zeventiende eeuw in het deftige Amsterdamse grachtenpand van lakenhandelaar Jan van Lennep de Oude. Daarna behoorden ze onder anderen toe aan de Pruisische koningen Frederik I en II en aan Stanislaw August, de laatste koning van een zelfstandig Polen. Na zijn gedwongen aftreden belandden de Rembrandts in 1815 in de adellijke Poolse familie van de gravin die ze bijna twee eeuwen later zou schenken.

Zo gaat het over de 18de-eeuwse kunstverzamelwoede en over het culturele leven van Wenen aan het begin van de 20ste-eeuw. Tekort naar mijn zin wordt er ingegaan op het onderzoek of de beide op populierenhout geschilderde werken inderdaad wel van de hand van Rembrandt zijn. Pas helemaal op het eind van het boek vertelt Verschoor dat onder het meisje in de lijst een ander onafgemaakt portret van een vrouw met een molensteenkraag schuilgaat. En zo is er wel meer dat ik mis terwijl ik in plaats daarvan een weinig kritische biografie/roman over het leven van Karolina Lanckoronska (1898-2002), de laatste eigenaresse van de twee werken krijg opgedist.
Uiteindelijk waren de kunst- en cultuurkrenten uit de pap net genoeg om het boek uit te lezen.

Een Lynley zonder Lynley

Nummer 13 van de Inspecteur Lynley-mysterieserie van Elizabeth George moet het praktisch zonder zijn naamgever doen en Barbara wordt zelfs helemaal niet genoemd. Ik vind het een gemis in 'Zijn laatste wil' of de Engelse titel 'A place of hidding'. Vrienden van Lynley, Simon St James en Deborah doen het speurwerk op het Engelse kanaaleiland Guersney. Als koppel in een bijrol zijn ze een toevoeging, maar als ze het verhaal samen moeten dragen zijn ze knap irritant. Eigenlijk geldt dat voor het totale boek, veel irritante personen in de bijlijnen, waar de boeken van George toch op drijven.
Maar ondanks m'n gemopper toch het boek tot het eind toe door Dieuwertje Blok laten voorlezen, want ik wil dan wel weten hoe het zit........wie heeft het gedaan.

Mijn duistere Vanessa

Door deze tweet van Cornald Maas ben ik begonnen aan 'Mijn duistere Vanessa' van Kate Russel. Juist omdat ik al twijfels had bij de #Metoo discussie wilde ik dit boek lezen. En het past precies op de plekken van mijn vraagtekens. Maas zegt in de twitterdraad Gaat er oa over dat alles veel complexer is dan (media)samenleving verlangt

De NRC-recencent Judith Eiselin vlakt heel sociaal wenselijk die complexiteit met een zinnetje weer af:

De volwassen Vanessa zit, vrij letterlijk, aan de grond, vastgeplakt in een koek van vieze afwas, meurende was en half opgegeten etenswaren. Weliswaar weet ze af en toe nog iets te maken van haar baantje in de lobby van een hotel, thuis is het een vunzige chaos, met haar schrijftalent en intelligentie gebeurt geen bal en ook in de liefde wordt het niets. Dat kan ook niet, want Vanessa heeft haar grote liefde naar eigen idee al beleefd. Al op haar vijftiende ontmoette ze de enige, de echte: haar leraar Engels van tweeënveertig. Dankzij deze Jacob Strane is ze voortijdig gestrand in het leven. Maar zo ziet zij dat niet of nauwelijks, 427 pagina’s lang.

De situatie van volwassen Vanessa zou terug te voeren zijn op haar verhouding met haar leraar. Dat staat voor mij helemaal niet vast. Ook zonder die relatie zou haar twintigerleven uitgelopen kunnen zijn op dat wat het is. Waarschijnlijk is het haar eigenzinnige karakter dat haar ook zonder Jacob Strane een wat rommelig leven laat leiden en waarom ook niet? Het 'media-perfect-leven-frame' dat bij voorbaat emoties en gevoelens die daar niet inpassen afkeurt, ze laat schijnen alsof ze niet waar zijn, excuses zouden zijn omdat er iets niet onder ogen wordt gezien, het wordt in dit boek allemaal op z'n kop gezet.

Boeiend om te zien hoe een recent tegenstribbelt. Maas raakt de essentie van het boek met z'n tweet veel directer. Een boek om nog lang na het lezen te keren en te draaien.