Leidschendam-Voorburg, 20-02-2012; zicht op de uitbreidingswijk Leidschenveen, Vinex-locatie Den Haag. COPYRIGHT Siebe Swart
Een boek over hoe het Nederland de laatste 120 jaar vergaan is, over op welke manier de boel is bebouwd, verdeeld en ingericht, dat dan steeds met inbegrip van de politieke en vanzelfsprekend economisch achtergrond.
Ik heb echt gesmuld van het boek. Alles wordt zo levendig en concreet beschreven, waardoor ik zin heb om in de auto of trein te stappen om het (opnieuw) met eigen ogen te gaan zien en vooral ook te fotograferen. Het hele land ervoor dooreizen, een land waarvan de schrijver in een VK interview zegt:
'Een buitengewoon mooi en geregeld land. Waar alles op zijn plaats ligt, overzichtelijk en bereikbaar is. Goed te beheren en te beheersen.'
Mac van Dinther vat het boek in het genoemde interview zo samen:
Nederland, zo wordt ons met de paplepel ingegoten, is gemaakt door mensenhanden. Polders werden drooggelegd, land werd gewonnen. ‘Dieu créa le monde, mais les Hollandais créèrent la Hollande’, schreef de Franse filosoof René Descartes al in de 17de eeuw.
Deze maakbaarheidsgedachte bereikte zijn hoogtepunt in de periode 1900-2000 die zonder overdrijving de eeuw van de planologie kan worden genoemd. Die begon met de Woningwet van 1901, gevolgd door de bouw van ‘arbeiderspaleizen’ in de jaren dertig, de wederopbouw, de hoogbouw van de jaren zestig, de opkomst van woonerven en liep tot aan de vinexwijken van eind jaren negentig.
Lörzings boek bestrijkt de hele periode waarin hij zelf ook actief was. De geboren Hagenaar, van huis uit landschapsarchitect, ontwierp parken in de Bijlmer, werkte als planoloog voor Zuid-Holland en het Rijk en had een adviesbureau voor provincies en gemeenten.
'In deze collegereeks zullen we vooral kijken naar deze jongen. Chromosoom 8: 142,610,579-142,614,009. Het Arc-gen. Het Arc-gen speelt een cruciale rol bij het bewaren van herinneringen. Zonder dit gen zouden we allemaal ongelukkig zijn omdat we ons niets zouden herinneren van onze nachten vol passie, noch van de avonden waarop onze moeder ons belde en we de film niet af konden kijken.'
De vaste riedel waarmee één van de hoofdpersonen van het boek 'Arc' van schrijver Richard Osinga elk jaar zijn collegereeks 'De genetica van het geheugen' begint. En dat Arc-gen blijkt de verbindende schakel tussen de wetenschappelijke wereld van deze Amerikaanse collegebioloog en een Nederlandse neurologe enerzijds en anderzijds de spirituele Indiase sferen van een 15de eeuwse mystieke dichter en de kannibalistische Aghorisekte. Wat een geweldige combinatie in een verhaal dat, zoals de 'VN detective en thrillergids' schrijft, door kan gaan als thriller:
het buitengewoon fascinerende Arc, dat zeker als een thriller gelezen kan worden, al was het alleen maar omdat het simpelweg unputdownable is. Richard Osinga combineert razend knap recente wetenschappelijke resultaten met het bestaan van een eeuwenoude sekte in India en de visie op het hiernamaals van een van de belangrijkste religies ter wereld. Het eerste wat je doet als je Arc uit hebt, is op het internet controleren wat er van waar is, en dat blijkt verrassend veel. Dit buitenbeentje binnen het genre komt overtuigend dichtbij een vijfsterren-beoordeling.
Het is meteen smullen, de nieuwe roman (●●●●) van Richard Osinga. Dit boek draait om een bioloog met een midlifecrisis en een Nederlandse promovenda die een geïnfecteerde patiënt onder haar hoede neemt.
In Trouw wordt 'Het achtste boek' van Alex Pavesi beschreven als een matroesjka, daar kan ik me wel in vinden. Het is een intrigerend verhaal. In de luistereditie wordt dit nog versterkt, doordat de verhalen en gesprekken afwisselend voorgelezen worden door Karin Douma en Marcel Jonker.
‘Het achtste boek’ is een thriller als een matroesjka
Dit debuut van Londenaar en wiskundige Alex Pavesi lijkt een beetje op een matroesjka, zo’n Russisch poppetje waar steeds een ander poppetje uit tevoorschijn komt. De lezer wordt uitgedaagd zelf naar de oplossing te zoeken. Stuk voor stuk nemen de schrijver en de redacteur de verhalen uit het oude boekje door. En steeds kloppen er een paar details niet. In een landhuis worden links en rechts door elkaar gehaald, het woord wit wordt vervangen door zwart. Hoe kan een zwarte kat donker kleuren door as?
De fouten in de verhalen zijn een verhaal op zich. Dat maakt van het ingenieus geconstrueerde Het achtste boek geen loei-spannende pageturner maar wel uitstekende kost voor lezers die graag raadsels oplossen. Met een verrassende ontknoping.
Het is dus orgineel 'La Verité' en niet 'The Truth'. Toch een enthousiaste beschrijving uit The New York Times:
Dicker spins a playful, page-turning whodunit, dense with suspects, multiple timelines, contradicting stories, past sins, town secrets, personal entanglements and an array of colorful (suspiciously behaving) locals, including a disfigured chauffeur, a lovelorn cop and a depressed, motorcycle-riding minister. If Norman Mailer had been accused of murder and Truman Capote had collaborated with Dominick Dunne on a tell-all about it, the result might have turned out something like this. Though I suspect this version may be funnier.
Frank Sinatra klinkt elke keer weer in het leven van de kleinsteedse maffiosi. Zijn muziek was geliefd en hoorde bij 'de jongens'. Dat hij ook Italiaan was en had weten op te klimmen uit het dal van discriminatie en vernedering dat Amerika voor Italianen was in de eerste helft van de vorige eeuw heeft zeker een rol gespeeld.
In 'Pater familias' gaat historicus Russell Shorto op zoek naar zijn wortels in de Siciliaans-Amerikaanse maffia. Zijn grootvader Russ zat daar middenin. Het is een boeiend verhaal dat gaat van de grote lijnen over armoede en zoeken naar uitwegen tot een ontroerende vader-zoon zoektocht.
Shorto’s overgrootvader arriveerde in 1901 in de Verenigde Staten. Hij heette Antonino Sciotto en kwam van Sicilië. Het lot wilde dat hij werd beroofd en doodgestoken toen hij voor familiebezoek terug was in Italië.
Die tragedie zorgde ervoor dat Rosario Sciotto (1914-1981) (in Amerika veranderd in Russel ‘Russ’ Shorto) als kind al voor zichzelf moest zorgen. Hij leerde al snel valsspelen met dobbelen en ontwikkelde in de loop van de jaren nog allerlei andere criminele vaardigheden. Zo groeide hij uit tot een belangrijke maffioso in het onbelangrijke plaatsje Johnstown, in de staat Pennsylvania.
De rivieren en ondergrondse stromen van Londen spelen een rol in de acht boeken van de Frieda Klein serie van het schrijversduo Nicci French (Nicci Gerrard en Sean French). In een Volkskrantinterview vertellen ze over hun en Frieda's geliefde stad.Met Nicci French loop je door een Londen dat je nog niet eerder hebt gezien
Een jaar geleden schreef ik dat ik de acht boeken niet allemaal in één rits achter elkaar ging afluisteren. Daar heb ik me aan gehouden, want nu pas heb ik de spannende verhalen met 'De dag van de doden' afgesloten. En gelukkig is de sympathieke Oekraïense klussenman Jozef steeds van de partij geweest.
Vooral de historische beschrijving van samengaan en beïnvloeding van natuur en cultuur in het boek "De ontdekking van de natuur. De ontwikkeling van biodiversiteit in Nederland van ijstijd tot 21ste eeuw" vond ik enorm boeiend. Het waren zeker de hoofdstukken over de tijd voor de Industriële Revolutie, die ik inspirerend vond en de inzichten die ze gaven in m'n hoofd wilde prenten. Er sprak optimisme en een zekere blij gezindheid uit. De beschrijving van na 1850 was weer van het 13 in een dozijn gepreek dat het allemaal bar, boos en slecht was. Het boek heeft een viertal auteurs (Jan Luiten van Zanden, Thomas van Goethem, Rob Lenders, Joop Schaminée), helaas wordt nergens vermeld wie wat geschreven heeft.
De conclusie: 'De tweede domesticatie' komt gelukkig weer terug op de toon die ik in het grootste deel van het boek zo gewaardeerd heb.
"Is de Tweede Domesticatie een typisch Nederlands fenomeen? De Nederlandse natuur heeft gezien de kleine oppervlakte een relatief grote natuurlijke diversiteit. Ieder deel van de natuur is gevormd door de eeuwenlange intensieve interactie met de mens. En de heersende natuurvisie die uit deze geschiedenis is voortgekomen, is gebaseerd op het principe ‘behoud door beheersing’. Voortdurend ingrijpen van de mens is noodzakelijk voor het behoud van de bestaande natuur. Aan de ene kant is Nederland een snelkookpan waarin ontwikkelingen van de toekomst, zoals verstedelijking, landschappelijke versnippering en vervuiling, sneller samenkomen of al gepasseerd zijn. Het Nederlandse verhaal kan dus als toekomstbeeld voor de rest van wereld dienen. De wereld wordt in een snel tempo kleiner. Op veel plaatsen neemt de druk op de natuur nog steeds toe. Door intensieve mens-natuurinteracties ontstaat overal nieuwe, maar ook kwetsbare, halfnatuur. Aan de andere kant is de Nederlandse situatie juist ook uniek. De Nederlandse natuurvisie komt voort uit het feit dat we een klein land zijn, waar de natuur ook klein, meetbaar en beheersbaar is. Wereldwijd zijn er nog genoeg gebieden waar het natuurlijke geomorfologische landschap nog intact is en niet, zoals in Nederland, nagenoeg is weggevaagd. De echte wildernisnatuur, waar zelfregulerende natuur centraal staat, onafhankelijk van menselijk handelen, is voor veel van deze gebieden dus nog mogelijk. Ook zijn soortbeschermingsprojecten, natuurreservaten en genetische waarborging niet alleen tot Nederland beperkt. Nederland gaat hierin echter wel verder dan de meeste andere landen. Verregaande natuurherstelprojecten, zoals de vismigratierivier in de Afsluitdijk of het opspuiten van de Marker Wadden, zijn vooralsnog uniek Nederlands.
De Tweede Domesticatie is ook een paradox: het motief achter al dit ‘natuurontwikkelen’ is het verlangen naar echte natuur, naar wildernis, maar dat kan alleen maar gerealiseerd worden door het geleidelijk aan ‘verdierentuinen’ van dezelfde natuur, door het steeds meer en intensiever ‘begeleiden’ van de natuurlijke processen in de verschillende natuurgebieden. Want zonder deze ‘begeleiding’ komt er vermoedelijk niet veel terecht van de gestelde natuurdoelen. De Nederlandse natuur kan dus met al die activiteiten wel gered worden – zoals blijkt uit de recente voorzichtige opleving van de biodiversiteit – maar alleen als de mens daar actie voor onderneemt, als de mens daarvoor de verantwoordelijkheid naar zich toetrekt. Zoals het drama van de Oostvaardersplassen laat zien, kan de mens zich niet terugtrekken en hopen dat er spontaan een rijke wildernis ontstaat. Dat is de les die we uit het verhaal waarmee we dit boek openden, kunnen trekken. We moeten onder ogen zien dat we in het Antropoceen leven – misschien al vanaf het ontstaan van Homo sapiens 200.000 jaar geleden als we het grotere tijdsgewricht beschouwen. Dat we verantwoordelijk zijn, is een les die niet alleen voor het kleine, dichtbevolkte Nederland geldt, maar in wezen ook voor de aarde als geheel – want wat is de toekomst van de olifant, de walvis en de neushoorn zonder onze bescherming? Er is hoop voor de Nederlandse natuur, het is denkbaar dat de biodiversiteit zich stabiliseert en misschien zelfs weer aan een herstel begint, het kan! Maar we zullen het als mensen zelf moeten willen en doen."
Boeken over de Nederlandse natuur zijn vaak klaagzangen over wat er allemaal is verdwenen of verloren dreigt te gaan. Zo niet dit boek. Na twintig eeuwen van achteruitgang durven de auteurs een hoopvolle toekomst te schetsen.
Achter ons ik staat een wij. We kunnen ons ergeren aan onszelf, onszelf iets verwijten. En het verbazingwekkende gevolg is dat we in staat zijn om met onszelf te onderhandelen. Omdat dat een wedstrijd is tussen twee neuronen-netwerken, hebben we een zekere invloed op de uitkomst, meer niet.
Dit citaat heb ik ontleend aan een interview met de Amerikaanse neurowetenschapper David Eagleman dat in 2012 in HP/De Tijd is gepubliceerd. Ik heb zijn boek 'The Brain: The Story of You' (in de Nederlandse vertaling) uit 2015 gelezen. De boodschap die Eagleman in zijn boeken en documentaires wil overbrengen is naar mijn idee steeds dezelfde: het bewuste, het ik doet als bijrijder mee aan het leven, maar heeft in werkelijkheid niet veel in te brengen. Nog een citaat:
Tijdens de evolutie hebben onze hersenen zich erin gespecialiseerd informatie te verzamelen en ons gedrag dienovereenkomstig te sturen. Het doet helemaal niet ter zake of het bewustzijn bij dat beslissingsproces is betrokken. U denkt dat u opeens een geweldig idee krijgt? Nou, daar speelt uw bewustzijn nauwelijks een rol in. Uw hersenen draaien grotendeels op de automatische piloot. Het bewustzijn is niet het middelpunt van ons denken, het staat ergens langs de rand toe te kijken, als een passagier in een auto.
