De Hollandsche Waterlinie

Alweer een soort biografie, nu een dubbele, Stadhouder Willem III en Koning Lodewijk XIV. Een fijne afwisseling van de beklemmende Hitler biografie, die ik ook lees. Beklemmend door de afschuwelijke toch wel recente geschiedenis, maar ook door de overdaad aan details.

'Oranje tegen de Zonnekoning' van Luc Panhuysen gaat vlot door de tijd heen. Wat er al niet gepasseerd is in nog maar 100 bladzijden.

Lodewijk XIV in 1648 - Henri Testelin

De jeugd van Lodewijk, bestemd voor het koningschap en die van Willem, een onwelkome prins in een stadhouderloos tijdperk. De bouw van Versailles en de aanleg van de tuinen, de feesten, de maitresses. En de zoektocht naar 'la gloire', die leidt tot een aanval op de Republiek.
De kans voor Willem om uit de coulissen te stappen. De moord op de gebroeders De Wit, het rampjaar 1672. De Hollandsche Waterlinie en de rommelige overwinning op de Fransen.
Veel, maar het boek sleurt je mee in de gebeurtenissen en het blijft toch te overzien. Nog ruim 500 pagina's te gaan!




Luc Panhuysen heeft in het Historisch Nieuwsblad (3/2006)  een artikel gepubliceerd over het verloop van het jaar 1672. Het jaar waarin de Republiek 'redeloos, radeloos, reddeloos' leek.

Het land was inmiddels gereduceerd tot Friesland en de stad Groningen in het noorden, de Zeeuwse eilanden en het gewest Holland achter de Waterlinie. Amsterdam raakte stampvol vluchtelingen

 Een tijdgenoot noteerde begin 1673: 'Tussen Woerden en Goudse Sluis zijn alle huizen en schuren zwartgeblakerd. De weg langs de [Oude] Rijn is onbruikbaar door de verwoesting en de stank van verbrande mensen.'

Uit Nederlandsche schoolplaten van J.B. Wolters’uitgevers-maatschappij uit 1927: ‘Aan de Hollandsche Waterlinie naast de kloekheid van den Kapitein-Generaal, welhaast Stadhouder, den jeugdigen Prins van Oranje, had Holland in 1672 zijn behoud te danken. We zien den Prins aan den voet van een dijk of kade in gezelschap van een zijner bevelhebbers de inundatie in oogenschouw nemen. Zijne Hoogheid bespreekt met een ingenieur of landmeter de maatregelen, welke nog genomen dienen te worden, om de afsluiting nog meer volkomen te maken. Daartoe houdt de landmeter den Prins een kaart voor, waarop deze eenige aanwijzingen doet. Het eskorte van den Prins behoort tot de Garde Cavalerie. Op het onder water gezette land drijft een uitlegger met een paar veldstukken bewapend en met matrozen bemand. Heel in de verte ligt een Hollandsch fort.’ Nadat het oprichten van de Utrechtse Waterlinie (het onderwater zetten van land) in 1629 een effectieve verdedigingswijze bleek te zijn, werd in 1672 snel een waterlinie tussen de Zuiderzee en de Merwede ingericht om de Franse troepen onder Lodewijk XIV tegen te houden voor zij ook Holland zouden veroveren. Deze linie liep van Muiden via Woerden en Goejanverwellesluis tot Gorinchem. Utrecht viel er buiten omdat deze stad op dat moment reeds door de Fransen was veroverd.

Een geloofsverhaal

Reza Aslan's boek, 'God, een menselijke geschiedenis', heb ik inmiddels gelezen. Als godsdienstwetenschapper neemt Aslan de lezer mee op een reis langs de ontwikkeling van de godsdiensten. Een sprekende samenvatting van die tocht lees ik in de recensie van Marijke Laurense.

Roemi, op een paard gezeten, ontmoet Sjams.
Illustratie uit Jâmi-al-Siyar, Mohammad Tahir Suhravardî.
Topkapi Palace Museum/Wikimedia Commons

‘God’ is niet alleen een interessant godsdiensthistorisch overzicht met bekende en minder bekende theorieën over de functie van grotschilderingen en mysterieuze tempelcomplexen. Aslans godsdienstgeschiedenis vertelt ook het persoonlijke, subjectieve geloofsverhaal van een jongen uit een ‘lauw islamitisch’ milieu, die er hartstochtelijk naar verlangt om de kloof tussen zichzelf en God te overbruggen.

Hij vindt als tiener aanvankelijk zijn heil bij de tot mens geworden God van het christendom, maar voelt zich vervolgens toch meer aangetrokken tot het zuivere joods-islamitische monotheïsme en het radicale verbod daarin om God in een menselijk beeld te vangen. Via het soefisme komt hij uiteindelijk uit bij het pantheïsme, waarin inderdaad werkelijk alles samensmelt: animisme, de Griekse filosofie, hindoeïsme, boeddhisme, taoïsme enz., met daarbij eervolle vermeldingen voor Meister Eckhart en Spinoza.

Zijn interpretatie van de godsdiensthistorie vond ik boeiend. Ik had echter wel meer willen weten over hoe hij het soefisme en pantheïsme beleeft. Helaas kwam het eindpunt van de reis er wat bekaaid af. Toch vind ik het boek een mooie aanvulling op wat ik al eerder over dit onderwerp in brede zin heb gelezen.

Hyperastronomisch netwerk

'De rivier van het bewustzijn' van Oliver Sacks kan in de boekenkast. Interessante bundel artikelen over vooral de werking van het brein. Het laatste hoofdstuk wijkt daarvan af, 'Scotoom: vergeten en negeren in de wetenschap' gaat over wetenschapsgeschiedenis. Met allerlei voorbeelden laat Sacks zien dat samenloop van omstandigheden en zuiver toeval een enorme rol spelen in  de voortgang van de wetenschap.

Een fragment over ons nog steeds onnavolgbare brein uit het volgens mij sterkste artikel 'De stroom van bewustzijn':

"Is het mogelijk om een definitie te maken van de bijna niet te bevatten, complexe processen waaruit de neurale correlaten van gedachten en het bewustzijn bestaan? We moeten ons voorstellen, als we dat kunnen, dat er in onze hersenen, met hun honderd miljard zenuwcellen, elk met duizend of meer synaptische verbindingen, binnen een fractie van een seconde ongeveer een miljoen neurale groepen of verbindingen tot stand kunnen komen of worden geselecteerd, elk bestaande uit duizend of tienduizend zenuwcellen. (Edelman heeft het over de ‘hyperastronomische’ grootheden die hierbij betrokken zijn.) Al deze verbindingen communiceren met elkaar, net als in de ‘miljoenen heen en weer schietende schietspoelen’ in het weefgetouw van Sherrington; ze weven, vele keren per seconde, hun almaar veranderende maar altijd betekenisvolle patronen.We kunnen ons geen voorstelling maken van de dichtheid, de grote verscheidenheid van dit alles, de elkaar overlappende en elkaar beïnvloedende lagen van een bewustzijn dat continu veranderend door de hersenen stroomt. Zelfs de hoogste kunstvormen, of het nu film, theater of literatuur is, kunnen niet meer dan een zeer zwakke afspiegeling geven van de echte werking van het menselijk bewustzijn."

Christenen en het nationaalsocialisme

Peter Longerich's Hitler biografie is een verontrustend boek. Verontrustend doordat je ziet dat mensen meegaan in een volstrekt onmenselijke ideologie en dat het niet alleen toen gebeurde maar keer op keer. Ook nu.

Lutherherdenking van 1933
© Philippe Keulemans/Museum voor kloostercultuur

Daan Savert, theoloog aan de VU, heeft in het Nederlands Dagblad een artikel gepubliceerd over de rol van de protestantse kerken binnen het nationaalsocialisme. Het artikel sluit aan bij wat ik lees in de biografie.

De keuze van christenen voor het nationaalsocialisme werd vaak gedreven door angst voor secularisatie en atheïsme. De Joden waren een geschikte zondebok. De ingewikkelde geschiedenis die het christendom al eeuwen had met het Jodendom bleek het vaak maar al te makkelijk te maken om de stap naar het nazisme te zetten. De ironie wil dat het nazisme na de oorlog vaak werd weggezet als een product van – jawel – secularisatie. Het is verleidelijk om van Hitler de duivel te maken. Dan heeft wat gebeurd is, niet meer zoveel met ons te maken. Maar juist als we ons realiseren dat het soms heel intelligente en goedbedoelende mensen waren die Hitler of het nationaalsocialisme steunden, kunnen we er iets van leren.

Zie ook op BrimBoek:
Hitlers 'ideologische ontwikkeling'
Wanneer is het te laat......?
'Mijn strijd'

Een menselijke geschiedenis

Vanmorgen las ik in de Volkskrant een interview met Reza Aslan. Zijn manier om naar godsdiensten te kijken spreekt me aan. Zijn nieuwste boek komt ook ter sprake.

In uw laatste boek, God. Een menselijke geschiedenis, maakt u een scherp onderscheid tussen religie en geloof.

'Religie is geen keuze, geloof is een keuze, de twee zijn absoluut niet hetzelfde. Geloof, zoals ik het in het boek omschrijf is mysterieus, individualistisch, niet in woorden te vatten en nauw verbonden met het bestaan van de mens. Religie daarentegen is een instituut vol regels en normen dat is gemaakt door mensen om een verklaring te geven voor de aangeboren geloofsbelevenis.'

Ik wil er direct meer over lezen en wat is een e-book dan toch makkelijk. Het boek staat al in m'n reader. Ik moet (van mezelf) wel eerst 'De rivier van bewustzijn' van Oliver Sacks uitlezen. Met welke boeken ik op het moment bezig ben, staat overigens in een rubriekje in de rechterkolom.