Dit familiefeest is uit de hand gelopen

Jan Steen, In weelde siet toe, 1663

De meeste literatuur voor de collegereeks 'Hollandse kunst in de Gouden Eeuw', die over anderhalve week begint, is beschikbaar op de studiewebsite van de UvA. Eén boek moet worden aangeschaft: 'De schilderkunst van de Republiek 1585 - 1717' van Mariët Westerman. Vandaag is het bezorgd. In de inleiding gelijk een heerlijke start met de beschrijving van deze bekende Jan Steen:

Het tafereel bestaat uit vier volwassen, een adolescent, drie kinderen, een baby, een varken, een aap en een hond die een gewone kamer op stelten hebben gezet. Een jonge vrouw glimlacht naar de kijker, terwijl ze een wijnglas in het kruis van een jonge man zet, die zijn been op haar knie laat rusten. Hij wordt afgeleid door een oudere man en vrouw  achter hem die over een boek praten. Een eend op de schouder van de man kijkt naar een jongeling die een viool bespeelt en die op zijn beurt oogcontact heeft met een jong meisje. Zij gapt een geldstuk uit een beurs. Naast haar rookt een jongen een pijp, misschien om rook uit te blazen naar de dommelende vrouw, die zich niet bewust is van de hond die een vleespastei verschalkt. Zelfs de kom die op vloer kapot is gevallen, heeft haar niet gewekt. De baby die verantwoordelijk is voor dit geluid draait zich, ver genoeg om de wijn uit het vat te zien lopen. Een varken dat de tapkraan van het vat in zijn bek heeft, besnuffelt een roos die van de tak gevallen moet zijn die door de jonge man wordt vastgehouden. De vloer ligt bezaaid met zijn pijp en hoed, een wijnkan, krakelingen en kaarten; een aap zet bovenaan de klok stil. Dit familiefeest is uit de hand gelopen.

Het hoe, wat en waarom van dit zooitje ongeregeld wordt verder uitgelegd. Maar leren kijken naar alle details en er zijn er nog meer dan al is verteld, is een feest op zich. 

De tweede Mitford

Met veel plezier heb ik naar het tweede moordverhaal in de serie rond de gezusters Mitford geluisterd. Naar de eerste luisterde ik al weer zo'n anderhalf jaar geleden. Het was Nancy Mitford, die toen fictief hielp bij het oplossen van een moord. De tweede moord is voor de zus Pamela. 
In de NRC van 2 april vorig jaar kondigde Margot Poll dit boek uit de serie zo aan:

De Engelse schrijfster en journalist Jessica Fellowes, een nichtje van Downton Abbey-auteur Julian Fellowes, schrijft met De Mitford-moorden een aantrekkelijke serie over de ooit spraakmakende Britse Mitford-zusjes. Het idee voor een detective-achtige serie over de adellijke familie Mitford werd bedacht door de redactie van uitgeverij Sphere die vervolgens Fellowes vroeg het te schrijven. De serie is gebaseerd op waargebeurde verhalen en elk deel is gewijd aan één zusje. Fellowes begon met de oudste en misschien wel de bekendste, de schrijfster Nancy Mitford. Nu valt de eer aan Pamela, die voor haar achttiende verjaardag een groot feest mag geven op Asthall Manor, het landhuis in Oxfordshire waar de familie Mitford sinds 1916 ook werkelijk woonde. Het zijn echter vooral de oudere vrienden van Nancy, de scandaleuze Bright Young Things uit Londen en Oxford, die zij heeft uitgenodigd. Het feest loopt geheel uit de hand en aan het einde van de avond blijkt de flamboyante Adrian Curtis te zijn vermoord. Dit zijn de gegevens voor de detective waarin kindermeisje Louisa Cannon samen met Pamela de dader wil ontmaskeren. De zin die de onzekere Pamela Mitford (1907-1994) typeert, zowel die van het boek als de echte, is deze: ‘Dat weet ik ook niet, maar ik weet wel dat ik me pas weer goed zal voelen als ik in het zadel zit.’

Heerlijke 'jaren twintig romantiek' met ontspannende spanning en bergen goed te verteren onwaarschijnlijkheid. Deel drie staat al klaar in de mijn rijtje luisterboeken.

Wees een jaguarman

@Merlijn Doomernik

‘Wees een jaguarman. Dat is iets wat je je elke dag opnieuw moet voornemen. Je bent het nooit voor altijd, je wordt het door je acties en de keuzen die je maakt. Daar hoef je niet bruin of half-Surinaams voor te zijn, maar mens. Eén persoon kan dingen veranderen. Blijf alert, stroom niet met de massa mee en laat dingen niet gebeuren omdat ze nu eenmaal gebeuren.’

Raoul de Jong schrijft over het land van zijn Surinaamse vader en voorvaderen

Al eerder had ik de mooie zoektocht naar zijn Surinaamse wortels van Johan Fretz gelezen: 'Onder de paramariboom'. En later het verhaal van Tessa Leuwsha over haar Surinaamse familie van vaderskant 'Fanshi's stilte'. Helemaal in lijn daarmee is het boek van Raoul de Jong, 'Jaguarman. Mijn vader, zijn vader en andere Surinaamse helden'. Van deze drie schreef  de Jong voor mij het sterkste, meest meeslepende verhaal.

Op de NCRV boekensite luidt de conclusie:

@Adriaan van der Ploeg

Jaguarman is geschreven als raamvertelling. Tijdens een zevendaags voodooachtig ritueel, hem voorgeschreven door wintipriesteres Misi Elly, dat hij uitvoert in zijn Rotterdamse studio, schrijft hij zijn verre voorvader, de Jaguarman, elke dag een brief. Daarin doet hij verslag van zijn reis, en van zijn zoektocht [  ]

De Jong heeft een fijn boek toegevoegd aan al die stemmen. Dat is, ondanks de zwarte geschiedenis van slavernij en uitbuiting, licht van toon en staat vol geestige terzijdes. Hij is nieuwsgierig en dan gebeurt er meer dan je verwacht. Het boek is ook een lofzang op de onmiskenbare krachten die in ieder mens sluimeren. Bovendien heeft hij van al zijn helden prachtige tekeningen gemaakt. Liefdevol. En, vindt hij de Jaguarman? Ja, maar die blijkt een andere gedaante te hebben dan Raoul dacht.

Maria in een vale soepjurk

Maria met kind, fresco van Bernardino Luini (ca 1480-ca 1532)

Het zou bijna als didactische vondst begrepen kunnen worden. In mijn kunstgeschiedenis studieboek lees ik in het hoofdstuk over de Italiaanse renaissance frescotechniek dat latere toevoegingen op een andere (droge/secco) manier op het werk moeten worden aangebracht. Het nadeel van die techniek is dat het er na verloop van tijd weer afvalt.

Het gebruik van de seccotechniek werd daarom beperkt tot de toevoeging van details of het gebruik van kleuren als blauw, die in fresco niet goed uit te voeren waren. Het gewaad van Maria, de moeder van Christus, was traditioneel blauw van kleur. In wandschilderingen werd het dan ook veelal in secco uitgevoerd. Dikwijls is het seccoblauw na verloop van tijd van de muur gevallen. In de oorspronkelijke kleur, met alle nuanceringen van plooien en zomen, moet Maria zich onderscheiden hebben door de pracht van haar gewaad. Nu lijkt het alsof zij gewoonlijk in een vale soepjurk werd geschilderd.

Dit valt niet meer te vergeten en ik weet zeker dat ik er nu speciaal op ga letten.

Tagesreste

Kazuo Ishiguro in Londen, 2017© Alastair Grant

 In 2017 won Kazuo Ishiguro de Nobelprijs voor literatuur. Daarvoor, meer dan 30 jaar geleden, de Booker Prize. Nu pas heb ik kennisgemaakt met zijn werk. Beter laat dan nooit is de spijker op de kop. Ik heb geluisterd naar het Booker Prize boek 'De rest van de dag' in een mooie waardige monotone dreun voorgelezen door Louis van Beek. Even moest ik erin komen, was verbaasd, wat is dit, waar gaat dat naartoe? Eenmaal meegevoerd in de denkwereld van de butler meneer Stevens was er geen ontkomen meer aan. Wat een geweldig knap en ontroerend boek.

In oktober 2017 schreef Jeroen de Vries er dit over in De Groene:

Zijn derde roman, zijn grote doorbraakboek The Remains of the Day (1989). Hiervoor ontving hij de Booker Prize, er werden meer dan een miljoen exemplaren in het Engels verkocht en James Ivory maakte er een schitterende film van. Hoofdrolspelers Anthony Hopkins en Emma Thompson werden beiden genomineerd voor een Oscar.

The Remains of the Day is een apologie voor niet-handelen, voor wegkijken. Aan het woord is meneer Stevens, de hoofdbutler van Darlington Hall, het grote landhuis waarin Britse aristocraten in de vooroorlogse jaren samenkwamen om te vossenjagen, te dineren en over internationale politiek te praten. De politiek die de aristocraten bedreven noemen we nu afkeurend ‘appeasement’, maar voor Lord Darlington en zijn vrinden was het een kwestie van noblesse oblige dat de verslagen Duitsers na de Eerste Wereldoorlog niet te hard werden aangepakt. Bij Stevens haalt Lord Darlington herinneringen op aan een weledelgeboren Duitse officier die hij in de Eerste Wereldoorlog kende, en die hij beloofde na afloop van de oorlog met respect te behandelen. Maar ‘het Verdrag van Versailles maakte me een verrader’. Dus nodigt Lord Darlington Duitse diplomaten uit op zijn landhuis en koppelt ze aan Britse, in de hoop de landen dichter bij elkaar te brengen. Dat in Duitsland een fascistische, antisemitische politiek de kop op stak werd liever genegeerd.

In zeer beleefde, bijna verexcuserende taal haalt Stevens zijn herinneringen op. Hij beschrijft hoe hij de besprekingen faciliteert, de gasten ontvangt, hun praatjes aanhoort, diner serveert. Hij staat zichzelf geen enkele afleiding toe en doet alles met de ‘waardigheid’ die hij bij zijn beroep vindt passen. Ook als dat betekent dat hij twee joodse huishoudsters van Lord Darlington moet ontslaan omdat die hun aanwezigheid ‘ongepast’ vindt. De vraag die hij zichzelf moet stellen – jaren na de oorlog, als Lord Darlington inmiddels door de Britse pers is afgeserveerd en is overleden – is: hoe kun je een waardige dienaar zijn, als je meester dat niet is? En zorgde zijn waardigheid er ook niet voor dat hij de verantwoordelijkheid van zijn leven uit handen gaf? De butler is een essentieel symbool van de Britse cultuur, maar Ishiguro maakt er iets universeels van: iemand die alle beslissingen uit de weg gaat en op een bepaalde manier zijn eigen menselijkheid omzeilt.

Want Stevens’ persoonlijke leven is de onderstroom van de roman, die Ishiguro door Stevens’ formele taal nagenoeg camoufleert voor de lezer. Als je door de keurigheid heen leest, zie je dat Stevens zichzelf geen enkel mededogen toestaat wanneer zijn vader, een onderbutler tegen wie hij zijn leven lang opkeek, tijdens de besprekingen overlijdt. Nog erger, vanuit een verknipt soort loyaliteit aan zijn baan, duikt hij weg voor de avances van juffrouw Kenton, de leuke, jonge huishoudster van Darlington Hall. Pas vele jaren later, als zij inmiddels ongelukkig getrouwd is en hij haar opzoekt, spreekt ze zich uit. Dat ze zich altijd is blijven afvragen of ze geen mooier, beter leven zou hebben gehad als zij in Darlington Hall was gebleven, bij hem, met hem. Stevens heeft een moment nodig om haar opmerking te verwerken, waarna hij denkt: Moreover, as you might appreciate, their implications were such to provoke a certain degree of sorrow within me. Indeed – why should I not admit it? – at that moment, my heart was breaking. Dit is het enige moment in de roman waarop Stevens erkent dat hij een hart heeft. Juist als het breekt.

The Remains of the Day (die titel van de roman heeft hij, gek genoeg, van Judith Herzberg; op een literatuurfestival in Australië gebruikte zij Freuds term Tagesreste, wat hij gebruikte om dromen te duiden, en zij uit haar hoofd vertaalde als ‘remains of the day’) is een perfecte roman, waarin stijl en onderwerp naadloos samenvallen, elkaar aanvullen en verdiepen. Het probleem met de roman, schreef een criticus in The New Yorker, is dat hij werkt als een klok. Het boek is té perfect. Jaren later, in dat Paris Review-interview, memoreerde Ishiguro dat hij die recensie las, en tot de laatste zin dacht dat het een louter jubelend stuk was, totdat hij op die slotzin stuitte. Het stak hem, zei hij, omdat het iets bevestigde waar hij zelf al onzeker over was. Dat hij met A Pale View from Hills, An Artist of the Floating World en The Remains of the Day steeds dezelfde roman aan het schrijven was. Hij moest dapperder zijn, rommeliger, minder bang om uit te schieten.

Sip jaren-80 clubje

Er zou toch wel iets bekends voor me moeten zijn in 'De saamhorigheidsgroep' van Merijn de Boer. Maar echt niet, het jaren-80 clubje waarin Merijn de Boer me meenam was echt de super truttigheid ten top. Ik was er in die tijd, als ik het al tegengekomen zou zijn, hard bij weggerend. En zo klap ik het nu ook dicht nadat ik amper een derde van het boek heb gelezen. Zonde van mijn tijd, op naar een beter boek.

Bo van Houwelingen laat je in de Volkskrant de saaie nietszeggendheid van het boek even meeleven:

Als De Boer dan schrijft dat er ‘iets warms’ uitgaat van deze mensen, dat ze veel samen lachen, dat ze opgewekt en gelukkig zijn en dat hun ‘naïeve en vrolijke optimisme geen ruimte laat voor doemdenken’, moeten we dat maar voor waar aannemen, want overtuigende voorbeelden hiervan staan niet in dit boek. Dat de meeste leden uit de groep hun karikaturale beschrijving niet ontstijgen werkt niet mee. De mannen worden vooral getypeerd door hun lichaamsgeur (nadrukkelijk) en beharing (ook nadrukkelijk), de vrouwen blijven, op een beschrijving van hun borsten (spitse tietjes, uitzinnige voorgevel, nauwelijks waarneembare welvingen) na, nogal flets en zijn daardoor moeilijk uit elkaar te houden. Omdat de personages zo oppervlakkig zijn doen de scènes waarin zij voorkomen nogal willekeurig aan. Ralf ligt naakt te zonnen en geniet ‘enorm’ van de aanblik van zijn geslacht – oké. Wiebe (neushaar) vertelt Renate dat hij fantaseert over bondage – zal wel. Laurens trekt een mal rood jasje aan en danst met Douwe – moeten ze zelf weten. Maar waar hun idealisme vandaan komt, waarom ze zich zo aan hun strikte normen vastklampen, of ze weleens twijfels hebben: daarover niets.

Overigens zit ik al tot over m'n oren in het betere werk. Gisteravond begonnen in 'Jaguarman' van Raoul de Jong.

Dag 5 vrijdag

M'n vijfde alweer van de 8-delige Frieda Klein serie van Nicci French. Her en der las ik in commentaren dat dit niet de sterkste in de reeks zou zijn, minder spannend enzo. Nou inderdaad geen nagelbijtende spanning, maar verder vond ik dit de beste tot nu toe. Alle bekende personen doen weer mee en Frieda is weer in gevaar, moedig en vanzelfsprekend haar eigenwijze eigengereide zelf. En hoe precies weet ik niet maar diepgang neemt de plaats in van de spanning. En toch.......dat Reeves op het endje er even echt is...... Ik kijk alweer uit naar Zaterdag.

Als luisterboek natuurlijk en voorgelezen door Beatrice van der Poel