M – De zoon van de eeuw van Antonio Scurati is echt overweldigend. Een verrassende stijl, die je soms laat duizelen van de feiten en gebeurtenissen.
Feiten en personages in deze documentaire roman zijn niet aan de fantasie van de auteur ontsproten’, vermeldt Scurati met zichtbaar genoegen. Iedere episode die hij beschrijft, elke dialoog, elk telefoongesprek en iedere vechtpartij is gedocumenteerd in historische bronnen. Het resultaat is een lange serie chronologische vignetten waarin Scurati soepel schakelt van inkijkjes in het leven van Mussolini naar feitelijke opsommingen van politieke gebeurtenissen. Hij wisselt die af met korte passages historisch bronnenmateriaal, levendige snapshots uit het verleden die de roman een haast wetenschappelijke onderbouwing verlenen. Scurati combineert kundig literaire verbeeldingskracht met historische reportage, hij varieert tussen een alwetende verteller die afstandelijk commentaar geeft en intieme ensceneringen die de lezer deelgenoot maken van de geschiedenis. NRC, Arthur Weststeijn, 14 november 2019
Aanvulling 24 december 2019
In het boek van Neville heb de twee eerste hoofdstukken gelezen:1. De vorming van een politiek leider, 1883-1919
2. Het veroveren van de macht, 1919-1924
Hoofdstuk 2 behandelt de periode waarover het eerste deel van de triologie 'M - De zoon van de eeuw' gaat. De nogal feitelijke, zonder enige smuk, opsomming van Peter Neville hielp me zeker 'M' beter te begrijpen en te plaatsen. Toch ben ik in 'M', met de bijzondere schrijfstijl, op een derde van het boek gestopt. De sfeer en de achtergrond van de opkomst van Mussolini en het Italiaanse fascisme zijn huiveringwekkend. Het was genoeg zo.
Enkele veelzeggende fragmenten uit het interview dat Danny Ilegems had met de schrijver Antonio Scurati verschenen in het Belgische HUMO op 3 december 2019.
PEETVADER VAN DE MODERNE POPULISTEN: LEVEN EN WERKEN VAN BENITO MUSSOLINI
HUMO Wat maakt ‘M.’ dan zo actueel?
Scurati «De overeenkomsten die er onmiskenbaar zijn tussen het fascisme van honderd jaar geleden en het rechts-populisme van nu. Kijk naar de politieke leiders die vandaag de scène beheersen, niet alleen in Europa maar in vele hoeken van de wereld: Trump in de VS, Modi in India, Bolsonaro in Brazilië, Erdogan in Turkije. Van dat type is Mussolini het originele model. Mussolini was de eerste moderne populist. Hij was de eerste die de volksmassa ging leiden, niet door op kop van de beweging te lopen, maar erachteraan. Hij was niet de man die de marsrichting aangaf, die hooggestemde idealen formuleerde en beloofde die op lange termijn te realiseren. Nee, hij joeg de massa voor zich uit. Mussolini heeft eens van zichzelf gezegd: ‘Io sono l’uomo del dopo.’ Ik ben de man van het hierna, die komt als het onheil is geschied. En ook: ‘Ik heb geen ideeën van mezelf, ik heb geen strategieën, alleen tactieken. Ik heb geen principes, alleen een goeie neus.’»
HUMO Wat is het grootste verschil tussen de tijd waarin het fascisme doorbrak en nu?
Scurati «Het geweld. Het gebruik van geweld zit in het wezen, in de natuur van het fascisme. Moord als politiek wapen, het verbaal isoleren en vervolgens fysiek elimineren van de tegenstander. Dat werd georchestreerd en georganiseerd. De fascistische leiders deden achteraf weleens alsof hun neus bloedde, maar zich ervan distantiëren deden ze niet. Het fascisme was de eerste politieke beweging die een paramilitair leger op de been wist te brengen: de zogenoemde zwarthemden, bestaande uit gewapende oorlogsveteranen en eigen knokploegen. Toen Mussolini in 1922 zijn beruchte Mars op Rome ondernam, waren ze al met zo’n tweehonderdduizend. Ook wat dat betreft heeft Hitler de mosterd bij Mussolini gehaald. Er was enkel een licht kleurverschil: zijn paramilitairen heetten de Bruinhemden (officieel de Sturmabteilung, red.).
»Vandaag daarentegen proberen de populisten het democratische spel gewoon mee te spelen. Ze trachten de macht te veroveren via verkiezingen, en dat lukt aardig. Ze hoeven geen geweld te gebruiken. Dat zou ook alleen maar contraproductief zijn, want hun kiezers zijn voor het overgrote deel brave mensen. Gewone mensen die je kent en met wie je wel eens een koffie drinkt in de bar. Arbeiders, hardwerkende middenklassers, vaders en moeders, gezagsgetrouwe mensen die niet gewelddadig zijn.»
[ ] de échte erfgenamen zijn de succesvolle rechts-populistische politici en hun partijen: Matteo Salvini in Italië, Marie Le Pen in Frankrijk, Victor Orbán in Hongarije, Geert Wilders en Thierry Baudet in Nederland, of Vox in Spanje. Die partijen hebben zeker autoritaire neigingen. Of liever: ze nemen zich voor komaf te maken met de complexiteit van de democratie, ze willen de spelregels ‘versimpelen’. Hun taalgebruik is ruw, brutaal en provocerend. Maar gewelddadig zijn ze niet. En een politiestaat of een terreurbewind installeren is niet hun ultieme doel. Hun kiezers zijn zo ook wel bereid om bepaalde democratische vrijheden op te offeren in ruil voor simpele, stoere oplossingen en vage beloftes van veiligheid en bescherming.
HUMO Mussolini was een journalist die zijn pen elke dag in vitriool doopte. Eerst schreef hij edito’s voor de socialistische krant Avanti!, waarvan hij hoofdredacteur was, en nadat hij daar was buitengezet, stichtte hij z’n eigen krant, Il Popolo d’Italia. Zit daar ook een parallel met vandaag: het gebruik van verbaal geweld?
Scurati «Zeker weten. Toen via de krant, nu via Twitter en sociale media. Toen leidde het tot moord, nu tot karaktermoord. Toen deed men het nog met naam en toenaam, nu anoniem, met knokploegen van trollen en haters.»
