Die ene

Ninurta is Marduk van de ploeg
Nergal is Marduk van de strijd
Nabu is Marduk van het rekenen
Sin is Marduk als verlichter van de nacht
Sjamasj is Marduk van het recht
Adad is Marduk van de regen
Tisjpak is Marduk van de troepen
[–] is Marduk van alles

Deze tekst staat op een Babylonisch kleitablet van ruim 2500 jaar geleden. Het kan gezien worden als misschien wel de eerste tekenen van een monotheïstische geloofscultuur. Ik vond het in het boek ´Leven met de goden´ van Neil MacGregor. 

"Dit tabletje wil een nieuw licht laten schijnen over de eeuwige drang van de mens om onze plaats in het universum te begrijpen, het inleidende thema van dit boek. Het roept vragen op die al net zoveel stof doen opwaaien als destijds in het oude Babylon. Is het complexe karakter van deze wereld het gevolg van een botsing van tegengestelde krachten, of is er sprake van één dominante kracht? En zo ja, hoe moeten wij ons als mens daar dan toe verhouden? Is het een mannelijke of vrouwelijke kracht, of geen van beide? Heeft hij een ethisch karakter? Of is de idee van één god die alles bestiert onderdeel van een politieke strategie gericht op de sanctionering van autoritair bestuur?"

Van deze vroege mogelijke uiting van monotheïsme gaat de schrijver verder 800 jaar terug naar de Egyptische farao Achnaton. Deze farao voerde een nieuwe, monotheïstische staatsreligie in met slechts één god, de zonnegod Aton. Bij het Babylonische tablet noemde de schrijver al de vraag of die ene god dan wel vrouwelijk of mannelijk zou zijn. Ook bij het reliëf van farao Achnaton, die zich beschouwde als de zoon van de zonnegod komt dit weer naar voren.

"Als we het reliëf wat nauwkeuriger bekijken, valt iets op wat al net zo wezenlijk is als de relatie tussen Achnaton en zijn hemelse vader Aton. Denk even terug aan een van de vragen die het Marduk-tablet opriep: wat is het geslacht van die ene god en schepper? Ook hier is Achnaton afgebeeld op een manier die je verder nooit aantreft in de Egyptische schilder- en beeldhouwkunst. Wat we hier zien, is niet de gebruikelijke, krachtig ogende farao, maar een man met een tenger bovenlichaam, fijne gelaatstrekken en een vrouwelijk ogende borstpartij, iemand met een soort androgyne schoonheid. Sommige geleerden zien hierin een iconografisch baanbrekende afbeelding van een hermafroditische farao, als expressie van het universele karakter van Aton als ‘moeder en vader van de mensheid’. Die tweeslachtigheid zien we dan belichaamd terug in zijn aardse zoon. Deze schepper kan niet worden gereduceerd tot het ene of het andere geslacht."

De schrijver trekt deze vroege uitingen van een monotheïstische religie weer samen met de volgende interessante beschouwing, waarmee hij een grondgedachte van de moderne wetenschap wil verklaren.

"Deze twee vroege voorbeelden laten zien welke problemen er verbonden zijn met het opleggen van een monotheïstische geloofscultuur. De gedachte dat er slechts één almachtige god zou zijn, is niettemin aantrekkelijk vanuit zowel intellectueel als gevoelsmatig gezichtspunt. Als er sprake is van één centrale wil, van één intellectuele entiteit die het universum heeft geschapen en onderhoudt, dan moet alles binnen dat universum dus op coherente en begrijpelijke principes berusten. De overtuiging dat de ogenschijnlijk willekeurige gebeurtenissen in deze wereld, en al het kwaad en al het lijden, niet gewoon een feit zijn dat je moet accepteren (zoals in de polytheïstische wereld die in het vorige hoofdstuk werd beschreven) maar deel uitmaken van een hoger, ‘goddelijk’ plan, geeft een gevoel van geborgenheid en kracht.
Deze gedachte ligt ten grondslag aan de moderne wetenschap en heeft een onmiskenbaar stempel gedrukt op het werk van Copernicus, Galilei en Newton. De aanhangers van het monotheïsme hebben sterk het gevoel dat alles uiteindelijk om eenheid draait, en dat die eenheid centraal moet staan in het zoeken naar welke verklaring dan ook."

Het boek 'Leven met de goden' is veelzijdig en gedetailleerd. Ik vind het beslist niet nodig om het snel uit te lezen. In vrijwel elk hoofdstuk komt er wel zo'n boeiende kwestie ter sprake zoals hier of 'die ene' nou vrouwelijk, mannelijk of beide is. Eigenlijk zou ik voor elk hoofdstuk wel een blog kunnen maken. Dat is me te veel werk, zeker omdat ik ook op Pinterest een board maak over dit boek. Daarvoor lees ik sommige hoofdstukken nog een keer en ga verder op internetspeurtocht naar passende illustraties, vanzelf blijf ik dan ook weer aan teksten hangen. Voorlopig blijft het boek nog op mijn leeslijst staan.

Zie ook de blogs
* Boeken op Pinterest
* Kerstmis