De Madabakaart

De zoektocht naar 'Het ware paradijs' begint in Libanon met bezoeken aan Beiroet en Byblos. Aanleiding voor verhalen over de eerste bijbelboeken, de basis van zowel de joodse als christelijke en islamitische religie. Vanuit Beiroet volgt er een taxirit door de Bekavallei richting Damascus.

Daarmee razen we bijna onopgemerkt dwars door een natuurlijke kloof die voor de prehistorische mensen belangrijk was. De Bekavallei is geologisch het beginpunt van de langste breuklijn ter wereld, die met 6400 kilometer lengte van noord naar zuid doorloopt als de Grote Riftvallei, eindigend in het Afrikaanse Mozambique. Langs deze ‘Grote Slenk’ bewegen tektonische aardplaten langzaam uit elkaar. Daardoor is een keten ontstaan van dit soort valleien, soms gevuld met water zoals de Dode Zee. De valleien en waterwegen zijn vaak relatief vruchtbaar en zo schiep de natuur verleidelijke woongebieden die al vroeg mensen aantrokken. Verder functioneerde een deel van deze valleien als vroege noord-zuidverbindingen.

Het is enkele maanden voordat in 2011 de vreselijke oorlog in Syrië uitbreekt, Damascus leeft nog in volle glorie. In Damascus is veel te vertellen over het begin van het christendom en de islam. Over de huizenbouw met hun binnenplaatsen die als een paradijzen van veiligheid en rust bedoeld zijn.

Dit is allemaal boeiend, maar dan een verrassing. De schrijver komt op voor mij bekende grond. Hij vervolgt zijn reis naar Jordanië. Onze tot nu toe laatste ver-weg-reis in oktober 2017.

Daarna gaat het voorspoedig verder over snelweg 15 door een nog kaler Jordaans landschap met weinig akkers. Hier en daar ligt als afwisseling een dorp, totdat de betonnen voorsteden van Amman zich aandienen. Het is een miljoenenstad die net als Damascus bij de rand van een bergrug ligt, maar meer in de heuvels, waardoor je in het stoffige centrum heel wat moet klimmen en afdalen. De naam herinnert eraan dat het vanaf de dertiende eeuw voor Chr. lange tijd de hoofdstad van de Ammonieten was.

Amman, gezien vanaf de Citadel
oktober 2017

Centrale hal, Imperial Palace Hotel, Amman
oktober 2017

De schrijver neemt zijn intrek in hetzelfde hotel waar wij verbleven. Net als de foto van Amman kan ik zijn tekst illustreren met een zelfgemaakte foto.

Het moderne Imperial Palace Hotel in Amman past nog gedeeltelijk in de oude paradijselijke huizenbouw zoals die in Damascus. De centrale hal, vele etages hoog, is eveneens gebouwd rond een met een marmeren vloer bedekte binnenruimte. Maar het geheel is moderner, met bijvoorbeeld een glazen lift die in een hoek opstijgt. In de lobby ontmoeten zakenmensen elkaar, vergelijkbaar met de handelaren die al duizenden eeuwen terug in Amman neerstreken. Zoals Amman een belangrijke rustplaats langs de oude handelsroute was, zo was Jordanië de afgelopen decennia een baken van rust in het Midden-Oosten.

Langs de Koningsweg tussen Amman en Madaba
oktober 2017

Vanuit Amman is de route nog eventjes gelijk aan die van ons. We gaan naar Madaba naar de Sint Joriskerk. Dit is een Grieks-Orthodoxe kerk waarin zich een vloermozaïek uit de 6e-eeuw bevindt.

Grieks-Orthodoxe Sint-Joriskerk 

met voor het altaar het Pelgrimsmozaiek.

oktober 2017

De eenvoudige Sint-Joriskerk, is amper honderd jaar oud. Maar hij is gebouwd op de restanten van een oude Byzantijnse voorganger, met in de vloer een mozaïekkaart uit 543-570 na Chr. die deels bewaard is gebleven. Met nu een oppervlak van circa 15,6 bij 6 meter besloeg het vloermozaïek oorspronkelijk de volle breedte van het kerkgebouw. Tegenwoordig rest daarvan achter een ijzeren ketting nog ongeveer een kwart, vooral aan de rechterzijde van de kerk. Afbeeldingen van mensen en dieren zijn weggehakt tijdens een lokale beeldenstorm. Wat over is gebleven, is toch uitzonderlijk.

Op het reusachtige vloermozaïek staan in Griekse letters circa honderdvijftig plaatsen aangegeven. Een groot aantal daarvan is ontleend aan het Bijbelboek Numeri, dat de grenzen van het aan de Israëlieten toegewezen gebied beschrijft. Veel staat verder opgetekend in het rond 325 na Chr. door bisschop en kerkhistoricus Eusebius van Caesarea geschreven overzicht van Bijbelse plaatsen en hun afstanden. Zijn beroemde Onomasticon vormt een goed geïnformeerde bron. De Griekse teksten op de kaart komen er soms letterlijk mee overeen. Namen van heilige plaatsen zijn op de kaart in rode letters geschreven, de rest, zoals forten, in het zwart. Om het kaartbeeld niet te complex te maken, zijn de wegen waarschijnlijk bewust weggelaten.

Grieks-Orthodoxe Sint-Joriskerk 

met achter de ketting het mozaiek.

oktober 2017

Centraal in het mozaïek ligt een stad, omsloten met een stadsmuur, met erboven in het Grieks de tekst ‘De Heilige stad Jeruzalem’. Het gedetailleerd afgebeelde Jeruzalem geeft aan dat de kaart ook daar redelijk nauwkeurig is, zij het door de kleine schaal niet volmaakt. Verschillende stadspoorten en de toren van David zijn herkenbaar. Ook op de juiste plek liggen de hoofdstraat (cardo maximus) en de in 1967 opgegraven Nea Kerk (Nieuwe Kerk). Dat geldt eveneens voor een in 2010 opgegraven zijstraat. Maar een andere kerk is vanwege plaatsgebrek op een onjuiste plek weergegeven. Aangezien de Nea Kerk in 543 na Chr. gereedkwam, dateert de kaart dus van na die tijd. Belangrijke gebouwen die na 570 na Chr. in Jeruzalem werden opgetrokken, ontbreken. De beschadigde kaart moet dus tussen 543 en 570 na Chr. gemaakt zijn, een datering die past bij de stijl van het mozaïek.

Na Madaba verlaat de schrijver Jordanië en vervolgt zijn speurtocht in Jeruzalem, na eerst een bezoek te brengen aan de ten oosten daarvan gelegen oeroude nederzetting Jericho, eveneens in Israël. En ik ga weer meelezen.

Ik kijk nog een laatste keer naar de Madabakaart. Staand aan de kant van de Middellandse Zee ligt Jeruzalem inderdaad in het paradijselijke oosten, en Jericho nog een stukje verder weg. De palmoase ziet er aantrekkelijk uit, omgeven door palmbomen met frisse groene bladeren en flinke bruine dadeltrossen. De ‘Palmstad’, zoals Jericho herhaaldelijk in de Bijbel wordt genoemd, moet vroeger al mensen hebben aangetrokken. Het was voor Mozes een soort poort naar het nieuwe paradijs op aarde, het gebied waar zijn volk zich zou mogen vestigen, aldus het Bijbelse verhaal.