Het gezang van de merel

"Twee jaar geleden zat ik in een schaduwrijke achtertuin aan een tafel met vrienden, allemaal in de zestig, toen het gesprek heel toepasselijk over de dood ging. De meeste aanwezigen beweerden met klem niet bang te zijn voor de dood, maar wel voor het lijden dat met het sterven gepaard kan gaan. Ik deed mijn best hun ervan te verzekeren dat je dat tot een minimum kon beperken of voorkomen door te kiezen voor een niet-gemedicaliseerde dood, zonder de marteling van heroïsche ingrepen die het leven met enkele uren of dagen verlengen. Bovendien hebben we nu de middelen om het levenseinde comfortabeler of zelfs aangenaam te maken, in hospices, met pijnstillers en psychedelica, en op sommige plaatsen door middel van wettelijk toegestane zelfdoding. Wie toegang heeft tot deze middelen hoeft nauwelijks bang te zijn voor persoonlijk lijden. Voor spijt wel, dat is zeker, en een van de dingen die me het meest zouden spijten, is dat ik de wetenschappelijke vooruitgang niet meer zal meemaken op de terreinen die me interesseren, wat ongeveer alles is. Ook zal ik waarschijnlijk geen getuige zijn van de komende, diepgaande paradigmaverschuiving die ik verwacht, de overgang van een wetenschap die gebaseerd is op de aanname dat het universum dood is, naar een die erkent dat de natuur doortrokken is van niet-menselijke handelingsbekwaamheid en dat probeert te begrijpen.

Het is één ding om in een dode wereld te sterven en, metaforisch gesproken, je botten te laten vergaan in een woestijn die slechts door een stervende ster wordt verlicht. Iets anders is het om te sterven in de werkelijke wereld, die bruist van het leven, van daadkracht buiten onszelf, van talloze mogelijkheden op zijn minst. Voor degene onder ons, en dat is waarschijnlijk bijna iedereen, die – met of zonder drugs of religie – wel eens een glimp van dit bezielde universum heeft opgevangen, is de dood geen angstaanjagende sprong in het duister, maar eerder een omhelzing van het doorgaande leven. Op zijn sterfbed in 1956 schreef Bertolt Brecht nog een laatste gedicht:

Merel in Nederlandsche vogelen (1770)

                              Toen ik in mijn witte kamer in de Charité

Tegen de ochtend wakker werd

En een merel hoorde zingen, begreep ik

Het beter. Ik was al een tijd

Niet bang meer voor de dood. Want er kan

Niets meer met me aan de hand zijn

Als ik zelf niets ben. Nu

Kon ik ook genieten

Van het gezang van iedere merel na mij.

Hij ging dood, maar dat was niet erg. De merels zouden blijven zingen."

Het laatste fragment uit 'Oud genoeg om dood te gaan' van Barbara Ehrenreih. Ik heb het boek in een hoog tempo gelezen, het boeit, irriteert, maakt nieuwsgierig, zet aan tot overdenken. En is nu erg actueel met het oog op de discussie die gestart is over de mogelijkheden tot niet behandelen bij kwetsbare ouderen.