 |
| Mizingani Road in Malindi, Zanzibar, Stone Town, c 1870 |
 |
| John Kirk op 25-jarige leeftijd, 1858 |
"Opvallend is het hoge percentage Schotten onder de Britten. Het zou een aparte studie vereisen om hun oververtegenwoordiging te verklaren, maar in dit boek staat alvast een van hen centraal. In Nederland is hij onbekend en ook in Groot-Brittannië geniet hij niet de bekendheid die op grond van zijn beslissende en langdurige inbreng te verwachten zou zijn.
Het betreft de domineeszoon John Kirk, botanicus uit levenslange belangstelling, medicus van opleiding, selfmade diplomaat, amateurfotograaf en zakenman na zijn pensionering. Van 1866 tot 1886 was hij werkzaam op Zanzibar, eerst als arts, vervolgens als consul(-generaal). Hij maakte er naam door zijn succesvolle bestrijding van de slavenhandel. Kirk had ‘de vloek van Afrika’ van dichtbij leren kennen toen hij Livingstone van 1858 tot 1862 vergezelde op diens expeditie in het stroomgebied van de Zambezi. In 1873 smaakte hij het genoegen sultan Barghash hoogstpersoonlijk te dwingen de slavenmarkt te sluiten. Na zijn vertrek van Zanzibar bleef hij als adviseur verbonden aan het Foreign Office. Als officiële Britse vertegenwoordiger tijdens de Brusselse slavernijconferentie van 1889-1890 stuurde hij de beraadslagingen in de door Londen gewenste richting.
Tegelijkertijd was Kirk ook actief in het koloniale bedrijfsleven en toonde hij zich een groot pleitbezorger van verdere Britse expansie in Afrika. Zo trad hij onder meer toe tot de directie van de Imperial British East Africa Company, die in 1886 het beheer en bestuur over een groot deel van de oostkust overnam van de sultan van Zanzibar. Ook het gewelddadige marineoptreden van 1896 kon op zijn volledige instemming rekenen.
John Kirk behoorde, kortom, gedurende de hele in dit boek behandelde periode tot de hoofdrolspelers in de slavernijgeschiedenis van Oost-Afrika. Bovendien vervulde hij de dubbelrol van humanitaire held volgens de één en inhalige schurk volgens de ander, wat hem de personificatie maakt van de Britse ambivalentie. Kirk is te beschouwen als good guy én als bad guy. Het is juist die gespletenheid die hem maakt tot de verbindende factor in dit verhaal, dat begint op 5 maart 1858 in de haven van Liverpool, de voormalige slavenhandelshoofdstad van Europa."
Uit: De Zanzibardriehoek - Martin Bossenbroek (p. 22)
 |
| Dr. John Kirk (1832-1923), Photographs taken on the East Coast of Africa, 1884-1885 (Album C: Zanzibar, Mbweni, Lamu, Mombasa) |
