Introductie tot de cursus
 |
| Gentile da Fabriano, Adoration of the Magi, 1423, tempera on panel, 283 x 300 cm (Uffizi Gallery, Florence) |
Gentile da Fabriano, Adoration of the Magi
Khan Academy
Vasari's rinascita
de geboorte Trecento (veertiende eeuw)
- met Cimabue en Giotto;
- de regels van imitatie werden ontdekt: het besef van anatomie, perspectief en natuurlijke kleuren ontstond
de jeugd Quattrocento (vijftiende eeuw)
- met Masaccio, Donatello, Ghiberti en Brunelleschi;
- de regels werden correct, zij het schools toegepast
de volwassenheid Cinquecento (zestiende eeuw)
- met Leonardo, Rafaël en Michelangelo.
- de regels werden overstegen
In 1568 publiceerde Vasari een tweede, herziene en uitgebreide editie van zijn Levens, die hij wederom aan Cosimo I de’ Medici opdroeg. In plaats van 175 biografieën bood deze editie 250 biografieën.
Waar hij in de eerste editie alleen voor Michelangelo – overleden in 1564 – als enige levende kunstenaar een plaats had ingeruimd, beschreef hij nu ook andere levende kunstenaars. Bovendien zag Vasari de kunst van Michelangelo niet langer als de enig mogelijke en absoluut perfecte. In de tweede editie
- excelleerde Michelangelo in de tekening van de menselijke figuur,
- muntte Rafaël uit in de verhalende voorstelling en
- blonken Titiaan en Correggio uit in het koloriet.
 |
Cimabue, Tronende Madonna met Kind |
Volgens Vasari is Cimabue welhaast de eerste veroorzaker van de vernieuwing in de schilderkunst. Hij is het die de herleving in de schilderkunst heeft bewerkstelligd door licht in de duisternis te brengen. Voor zijn geboorte was er van schilderkunst in Italië geen sprake meer. “De eindeloze zondvloed van plagen [...] had [...] het aantal kunstenaars tot nul teruggebracht.”
Door fortuin en talent wist hij de kunst vooruit te helpen en zijn Griekse leermeesters al spoedig te overtreffen en hun stijl te verbeteren. Zijn werk kenmerkte zich door een grote natuurgetrouwheid. Gewaden wist hij natuurlijker en levendiger weer te geven. Daarnaast toonde hij zijn inventiviteit door verbeteringen te maken in het ontwerp, in de zoektocht naar mooi koloriet.
Bovendien was Cimabue vernieuwend door een kunstwerk van opschriften te voorzien waardoor hij de kunst "hielp haar bedoeling gestalte te geven".
[NB: door over het ontwerp ofwel disegno* te spreken, toonde Vasari zich een kind van zijn eigen tijd. In het midden van de zestiende eeuw werd disegno doorslaggevend geacht voor goede kunst.]
Cimabue's leerling Giotto bouwde de kunst verder uit.
Deze ontwikkeling naar een steeds volwassener wordende kunst past in het beeld dat Vasari van de rinascità schetst. Vasari onderscheidde deze in drie perioden, waarbij Cimabue aan het begin staat.
Vasari beschreef niet alleen het leven van Cimabue, maar gaf ook omschrijvingen van zijn kunstwerken en de plaats waar deze zich oorspronkelijk bevonden, waarbij hij zich baseerde op (mondelinge) overlevering. Daarom kunnen wij kunstwerken die wij nu nog kennen, verbinden met die in Vasari's levensbeschrijving. Op basis van stijlovereenkomsten en materiaaltechnisch onderzoek kan vervolgens onderzocht worden of deze kunstwerken werkelijk door dezelfde hand zijn gemaakt.
Vasari schreef de levensbeschrijving van Cimabue 250 jaar ná het overlijden van Cimabue, in een tijd waarin de (kunst)historische wetenschap nog niet als zodanig bestond. Zijn beweringen die wij maar al te graag als belangrijke, geschreven secundaire bron beschouwen, kunnen niet zonder meer worden aangenomen, maar moeten kritisch worden bekeken.
Vasari schreef de levensbeschrijving van Cimabue 250 jaar ná het overlijden van Cimabue, in een tijd waarin de (kunst)historische wetenschap nog niet als zodanig bestond. Zijn beweringen die wij maar al te graag als belangrijke, geschreven secundaire bron beschouwen, kunnen niet zonder meer worden aangenomen, maar moeten kritisch worden bekeken.
 |
| Giotto di Bondone, Ognissanti Madonna (Madonna in Maestà), c. 1310, Galleria degli Uffizi, Florence |
Door zeer vaardig naar de natuur te schilderen blies Giotto de schilderkunst verder nieuw leven in. Alle kunstenaars na hem die eveneens naturalistische voorstellingen maakten, waren volgens Vasari schatplichtig aan deze Florentijnse schilder. Giotto maakte een einde aan de onbeholpen Griekse stijl en schiep een moderne schilderkunst met zijn goed gelijkende figuren en portretten. Ook wist hij op pakkende en levendige wijze de emoties van de voorgestelde figuren weer te geven.
Voor de moderne kijker mag Giotto's Ognissanti Madonna of Tronende Madonna er misschien nog wat stijfjes uitzien; vergeleken met Cimabue’s Trinità Madonna zijn de figuren alweer veel realistischer geschilderd én achter elkaar geordend, en tonen zij iets meer expressie. Alle blikken van de engelen zijn gericht op Maria en Christus waardoor de hele voorstelling meer een eenheid vormt. Tevens wordt op deze wijze de blik van beschouwer naar de hoofdpersonen geleid. Maria doet dat allereerst, door als enige de beschouwer recht aan te kijken. Overigens bediende Cimabue zich ook al van dit beeldmiddel.
Art in Context
“Onze” Renaissancekunst wordt door ons anders beleefd dan door de Renaissancemens:
- a) Slechts klein deel is over, massa geproduceerde devotionele objecten (Kopie grote meesters voor kleine portemonnee) maar ook tijdelijke objecten (vlaggen, banieren, paradeconstructies, gipsen beelden, textiel etc) zijn verloren gegaan
- b) Overgebleven kunstwerken zijn veranderd in de loop der tijd, door reconstructies en “restauraties” (bijschilderen), strippen van gebouwen, verdwijnen oude tekstfragmenten die bij het kunstwerk hoorde.
- c) Kunstwerken kregen betekenis in een bepaalde context die wij niet meer zien. Enerzijds waren de gelovigen diepreligieus en was het werk emotioneel geladen, anderzijds was de fysieke context bepalend voor de betekenis.
Patronage
Tot 1450 altijd in opdracht van een opdrachtgever,
Na 1450 ook een beetje voor de commerciële markt.
Opdrachtgevers en patronage waren essentieel voor de keuze van
zowel onderwerp als stijl van het kunstwerk en de opdracht.
Patronage kent twee vormen:
- a) Clientelismo = patronage waarbij kunstenaar en opdrachtgever worden verbonden door wederzijdse diensten (maatschappelijk systeem)
- b) Mecenatismo = actieve ondersteuning van een kunstenaar of artistiek project (vorm speciaal op de kunsten gericht)
Kunst was integraal deel van de samenleving:
Thema’s van kunstwerk vaak lange traditie
(conventies) maakte boodschap meteen duidelijk.
Kunst was communicatie in beeldtaal
en werd gemaakt in de driehoek: Opdrachtgever, Kunstenaar, Eigenaar locatie:
Voorbeelden zijn:
- a) Privépersonen die kunstwerken bestelden voor de Kerken met als doel steun van Heiligen, of als ex voto: arm en rijk voorbeeld: Vittorio Carpaccio, Prior Ottoban
- b) Heersers dynastieke continuïteit en legitimiteit
- c) Kloosterordes, bedelordes om aanwezigheid te laten zien en gelovigen aan te zetten tot een juiste gelovige levenswandel
 |
| Vittore Carpaccio, Vision of Prior Francesco Ottobon |
Materials and methods
Het schilderatelier
productdiversificatie uit economische noodzaak, dus panelen, fresco,
textiel, polychromie, modellen voor anderen etc allemaal in hetzelfde atelier.
Het beeldhouweratelier
verschillende materialen (gips, hout, brons, marmer, terracotta, papier maché, wax), groottes (klein – kolossaal),
figuratief of decoratief (lijsten, plantmotieven, snelheid belangrijker dan uniform)
Hout: Meestal levensgroot, Uithollen boomstronken, Verschillende delen die aan elkaar werden gezet (ledematen, vleugels), zo accuraat mogelijke polychromie, door beeld met Gesso en linnen te bespannen (vaak door schildersatelier) en voorzien van metalen voorwerpen en kleding om “echtheid” te creëren om liturgische performance te vergroten.
1) Beroep architect bestond niet, beroemde architecten begonnen vaak als andere kunstenaars (vb Brunelesschi en Michelangelo). Bouw altijd binnen bestaande structuren of vb de gevel van Palazzo Rucellai door Leon Battista Alberti die een schil was rondom.
2) Als besloten werd tot de bouw van een gebouw dan gebeurde dit:
- a) Privé onder leiding van een architect of capomaestro
- b) Publiek onder leiding van een bouwcommissie de opera die dan weer werd geleid door de operai die voor het leven werd benoemd
3) Aan het besluit gingen lange besprekingen vooraf waarin het ontwerp werd besproken en in presentatietekeningen (vb Baptisterium Siena) of modellen (vb Houten dom koepel van Brunelesschi) werd vastgelegd, omdat de bouw vaak meerdere generaties besloeg. De eenheid in de lange bouw was ook de reden voor vele constructietekeningen
Het graveur/drukwerkeratelier
1) Vanaf 1470 in Italië (houtsnede of etsen (gemaakt met Burin) gevuld met inkt en afdruk
2) Gedrukte boeken/prenten verschillende consequenties voor de kunst nl: snelle verspreiding ideeën waardoor internationale vormtaal ontstond, naam en faam van kunstenaar bekend werd en scheiding bedenker en maker optrad waardoor de status veranderde van ambachtsman in Kunstenaar met hoofdletter.
"Feesten en partijen" atelier
Andere ateliers van de visuele cultuur maakten veelal kunstwerken voor tijdelijke
feesten en namen een grote plaats in het leven van de Renaissance mens, zoals:
Textiel en tapijten voor sier, koude of afscherming, banieren en harnassen voor toernooien, goudwerk voor reliquaria, liturgische gewaden en goudwerk (vaten), manuscripten, meubilair, en tijdelijke ensceneringen.
Renovations and Restorations
Door renovatie en restauratie van kunstwerken heeft de wetenschap veel meer kennis over de tostandkoming en de oorspronkelijke uitstraling van kunstwerken verkregen. Tamelijk recent is de opvatting dat een restauratie ook omkeerbaar moet zijn: zelfs kan dit uitgangspunt ertoe leiden dat wordt afgezien van een restauratie en 'slechts' voor een voorzichtige schoonmaakbeurt wordt gekozen.
De restauratie van de gewelfschilderingen door Michelangelo in de Sixtijnse kapel in het Vaticaan bood letterlijk een ander inzicht op de gehanteerde kleuren. Eeuwen van kaarswalmaanslag werden toen verwijderd, waardoor heldere, meer primaire kleurvlakken te voorschijn kwamen dan generaties van kunsthistorici en andere beschouwers hebben gekend. De door die kunsthistorici beschreven genialiteit van Michelangelo had met terugwerkende kracht dus geen betrekking op het door hen veronderstelde kleurgebruik - van de weeromstuit werd daarom door velen van Mickey-Mouse-kleuren gesproken, die niet echt konden zijn.
Nieuw licht op Michelangelo
De definitieve restauratie van de Sixtijnse Kapel
Door Gaither Stewart
10 augustus 1985, NRC
