 |
| Helena op een schilderij van Gaston Bussière (1862-1928) |
Vrijwel alles aan Helena is omstreden, en dat begint al met haar afkomst. Ze groeit op als de dochter van Tyndareos, koning van Sparta, en zijn gemalin Leda. Het gros van de bronnen, vanaf Homeros althans, omschrijft haar echter als een dochter van Zeus. In Euripides' tragedie Helena noemt ze Tyndareos haar vader, maar vertelt erbij dat Zeus de gedaante zou hebben aangenomen van een zwaan die voor een arend vluchtte en zo met een list in Leda's bed was beland. Dit roept een aantal vragen op, zelfs voor wie gewend is aan de vreemde kronkels van de Griekse mythologie. Is Leda ontvankelijker voor een verleidelijke zwaan dan voor een verleidelijke man?
Dát is nog eens een niche-pornocategorie. Of toch niet: het beeld van Leda en haar zwanige minnaar heeft zich door de eeuwen heen in een grote populariteit mogen verheugen bij beeldend kunstenaars. Tintoretto, Leonardo da Vinci en Michelangelo hebben versies van het verhaal uitgebeeld, al bestaan van de laatste twee alleen nog kopieën.
Tintoretto's zwaan kijkt buitengewoon ingenomen met zichzelf terwijl Leda vergeefs haar vogelverliefdheid voor haar dienstmaagd tracht te verbergen. Haar hand rust op de vleugel van de zwaan, alsof ze de rest van zijn lijf probeert te laten doorgaan voor een extravagant kussen.
Da Vinci's Leda kijkt neer op de vier baby's (onder wie Helena) die uit een hoopje gebroken eierschalen aan haar voeten komen kruipen; aan haar gezichtsuitdrukking te zien heeft ze flinke spijt van haar gedartel in het dons.
Alleen bij Michelangelo spreekt uit het tafereel een intimiteit met een echte seksuele lading: de zwanenhals steekt tussen Leda's omhelzende dijen omhoog en het tweetal kijkt elkaar liefdevol aan, snavel aan mond.
Een schitterend fresco van hetzelfde tafereel is in 2018 teruggevonden in de Via del Vesuvio in Pompeji. Het verhaal van Leda en de zwaan was bij de Romeinen zo populair dat ze het op hun massaal geproduceerde olielampen afbeeldden. De muurschildering in Pompeji laat zien hoe een uitgesproken louche ogende zwaan aanschurkt tegen Leda, die nogal bezorgd uit haar wijd geopende bruine ogen kijkt. De poot van de zwaan rust op haar naakte linkerdij; archeologen gaan ervan uit dat de afbeelding een slaapkamerwand heeft gesierd. Tja, waar anders?
Uit:
De kruik van Pandora - Natalie Haynes
Vrouwen in Griekse mythen
